آشنایی با خطرناک ترین عوارض ناشی از کمبود وزن

آشنایی با خطرناک‌ترین عوارض ناشی از کمبود وزن

کمبود وزن به وضعیتی اشاره دارد که وزن فرد کمتر از محدوده‌ی معمول یا به اصطلاح وزن نرمال برای قد و سنش است. محدوده‌های وزن نرمال برای هر فرد براساس قد، جنسیت، سن، و تراکم بدنی او متفاوت است.
کمبود وزن می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی باشد؛ از جمله عوامل ژنتیکی، بیماری‌های مزمن، رژیم غذایی نامناسب و یا مشکلات روانی. این وضعیت می‌تواند بر سلامتی فیزیکی و روانی فرد تأثیرگذار باشد و به همین دلیل نیاز به توجه و مدیریت دارد.

محدوده وزن نرمال برای هر فرد چقدر است؟

محدوده وزن نرمال برای هر فرد بر اساس چند عامل مختلف متغیر است؛ از جمله جنسیت، قد، سن، ساختار بدنی، و میزان فعالیت فیزیکی. برای ارزیابی وزن نرمال، معمولاً از شاخص توده بدنی (BMI)  استفاده می‌شود که بر اساس رابطه‌ای بین وزن و قد فرد محاسبه می‌شود.
در حالت کلی، محدوده وزن نرمال بر اساس BMI به شکل زیر است:

1. BMI زیر ۱۸٫۵: کاهش وزن
2. BMIاز ۱۸٫۵ تا ۲۴٫۹: وزن مناسب یا همان وزن سالم
3. BMI از ۲۵٫۰ تا ۲۹٫۹: اضافه وزن
4. BMI بیش از ۳۰٫۰: چاقی

به طور مثال، برای یک فرد با قد ۱۷۰ سانتیمتر، محدوده وزن نرمال بین ۵۹ تا ۷۷ کیلوگرم است. با این حال، این شاخص تنها یک راهنمایی است و برای ارزیابی دقیق‌تر وزن نرمال یک فرد، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود.

عوارض کمبود وزن

علائم کمبود وزن شامل کاهش وزن بدون دلیل واضح، ضعف عمومی و خستگی، کاهش عملکرد جسمانی، تغییر در روحیه و افسردگی، مشکلات پوستی (مانند خشکی و شکستگی ناخن) و مشکلات گوارشی از جمله اسهال و تهوع است.
اگر این علائم را تجربه می‌کنید، بسیار مهم است که با یک پزشک مشورت کنید تا ایشان علت مشکل را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند.
دور از ذهن نیست که کمبود وزن، عوارضی برای بدن داشته باشد. در ادامه به تاثیر کمبود وزن بر سلامت بدن اشاره خواهد شد.

• ضعف سیستم ایمنی بدن: کمبود وزن می‌تواند منجر به کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن شود، که این موضوع باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف می‌شود. افراد با کمبود وزن ممکن است بیشتر در معرض عفونت‌های مختلفی مانند آنفلوانزا، عفونت‌های تنفسی، و عفونت‌های پوستی قرار گیرند.
• آسیب به سلامت قلبی و عروقی: افراد با کمبود وزن ممکن است دچار مشکلات قلبی و عروقی شوند؛ از جمله فشار خون بالا، اختلالات ضربان قلب، و حتی بروز بیماری‌هایی مانند ایسکمی قلبی.
• کاهش تراکم استخوان: کمبود وزن می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان شود که باعث افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی می‌شود؛ به خصوص در سالمندان و زنان پس از سنین یائسگی.
• بروز مشکلات در رشد: کمبود وزن می‌تواند باعث تأخیر در رشد جسمی و عقلی در کودکان و نوجوانان شود. این موضوع می‌تواند تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی، و رشد فردی داشته باشد.
• افسردگی و اضطراب: کمبود وزن ممکن است باعث پررنگ‌تر شدن احساسات افسردگی و اضطراب شود. تغییرات در سطوح هورمونی ناشی از کمبود وزن می‌تواند تأثیرات منفی بر روحیه و عملکرد روانی فرد داشته باشد.
• سو تغذیه: کمبود وزن می‌تواند باعث اختلال در فرآیندهای هضم و جذب مواد غذایی شود که منجر به کمبود مواد مغذی اساسی مانند پروتئین، ویتامین‌ها، و مواد معدنی می‌شود.
• مشکلات روانی و اجتماعی: افراد با این شرایط، ممکن است با مشکلات در روابط اجتماعی، اعتماد به نفس پایین، و اضطراب اجتماعی روبرو شوند که این موضوع می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
• کم خونی (آنمی): وزن بسیار پایین می‌تواند باعث کاهش مقدار موادی مانند آهن، ویتامین B12، و اسید فولیک در بدن شود که از عوامل مهم در تولید خون محسوب می‌شوند.
• پریودهای نامنظم: کمبود وزن می‌تواند با تغییرات در سطوح هورمونی مانند کاهش سطح هورمون‌های جنسی(استروژن و پروژسترون) در بدن، منجر به نامنظمی‌های پریودیک شود. کاهش وزن می‌تواند به تغییرات در سیکل پریودی، از جمله کاهش میزان خونریزی، تأخیر در آغاز پریود، یا حتی قطعی پریود منجر شود.
• زایمان زودرس: کم بودن بیش از حد وزن می‌تواند به کاهش برخی از مواد مغذی مورد نیاز برای رشد جنین منجر شود و از این رو می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد.

تاثیر کمبود وزن بر روی پوست و مو

کمبود وزن می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر سلامت پوست و مو داشته باشد. برخی از تأثیرات احتمالی عبارتند از:

• خشکی پوست: کمبود وزن می‌تواند باعث کاهش تولید چربی طبیعی پوست شود که به خشکی و ترک‌خوردگی پوست منجر می‌شود.
• کاهش لطافت و زیبایی پوست: کمبود وزن ممکن است باعث کاهش ضخامت و لطافت پوست شود، که این امر می‌تواند زیبایی و جوانی طبیعی پوست را کاهش دهد.
• افزایش خطر بروز عفونت‌های پوستی: پوست فردی که کمبود وزن دارد، ممکن است بیشتر در معرض مشکلاتی مانند التهاب‌ها، زخم‌ها، و عفونت‌های قارچی قرار گیرد.
• ضعف مو و شکنندگی: کمبود وزن می‌تواند باعث ضعف مو و افزایش شکنندگی آن‌ها شود.
• تأخیر در بهبود زخم‌ها: در افراد با کمبود وزن، زمان بهبودی زخم‌ها معمولاً طولانی‌تر است و ممکن است با مشکلات درمانی روبرو شوند.
• تغییر رنگ پوست: کمبود وزن می‌تواند باعث تغییرات در رنگ پوست شود، که این موضوع می‌تواند به علت کاهش جریان خون و عدم تأمین مناسب مواد مغذی برای پوست باشد.

برای حفظ سلامتی پوست و مو، مهم است که افراد با کمبود وزن به تغذیه مناسب، مصرف آب کافی، استراحت کافی، و مراقبت مناسب از پوست و مو توجه کنند. همچنین، مشاوره با یک پزشک یا متخصص پوست و مو می‌تواند باعث سریع‌تر شدن روند بهبودی شود و مشکلات را به حداقل برساند.

• ریزش مو: کاهش وزن ناگهانی می‌تواند به ریزش مو منجر شود، که معمولاً به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

کاهش مواد مغذی: رژیم‌های غذایی کم‌کالری یا ناپایدار ممکن است به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند آهن، زینک، بیوتین و ویتامین D منجر شود. این مواد مغذی برای سلامت فولیکول‌های مو ضروری هستند.

استرس فیزیکی: کاهش وزن سریع به بدن به عنوان یک استرس فیزیکی عمل می‌کند که ممکن است باعث آلوپسی (ریزش مو) شود. این نوع ریزش مو به نام “telogen effluvium” شناخته می‌شود، که در آن فولیکول‌های مو به طور ناگهانی وارد مرحله استراحت می‌شوند.

اثر کاهش وزن ناگهانی و کمبود وزن بر ریزش مو، رشد کودکان، رشد ذهنی و عملکرد مغز

رشد کودکان: کاهش وزن در کودکان می‌تواند اثرات منفی جدی بر رشد و توسعه آن‌ها داشته باشد:

• کمبود انرژی: کودکان به کالری و مواد مغذی کافی نیاز دارند تا بتوانند به رشد طبیعی خود ادامه دهند. کمبود کالری می‌تواند به کاهش وزن و تأخیر در رشد قد و وزن منجر شود.
• اختلالات رشد: کمبود پروتئین و مواد مغذی حیاتی می‌تواند به اختلال در رشد استخوان‌ها و بافت‌ها منجر شود و به مشکلاتی مانند کوتاهی قد و ضعف استخوان‌ها منجر شود.

رشد ذهنی: کاهش وزن ناگهانی می‌تواند تأثیرات منفی بر رشد ذهنی و عملکرد شناختی داشته باشد:

• کمبود مواد مغذی: مغز برای عملکرد بهینه به مواد مغذی خاصی نیاز دارد، از جمله اسیدهای چرب امگا-3، ویتامین B12، و آهن. کمبود این مواد مغذی می‌تواند به اختلالات شناختی، کاهش حافظه و تمرکز منجر شود.
• تأثیر بر عملکرد شناختی: تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود تغذیه‌ای می‌تواند باعث کاهش عملکرد‌های شناختی مانند تصمیم‌گیری، حل مسئله و توجه شود.

عملکرد مغز: عملکرد مغز تحت تأثیر کمبود وزن و کاهش ناگهانی وزن قرار می‌گیرد:

• کمبود انرژی: مغز حدود 20% از انرژی کل بدن را مصرف می‌کند. کاهش کالری ممکن است باعث کاهش قند خون و در نتیجه کاهش توانایی مغز برای کارکرد صحیح شود. این امر می‌تواند منجر به خستگی، مشکل در تمرکز و عدم توجه شود.
• تأثیر بر خلق و خو: تغییرات ناگهانی در وزن می‌تواند به تغییرات خلق و خو، اضطراب و افسردگی منجر شود. این تغییرات می‌توانند بر کارکرد مغز تأثیر بگذارند و به اختلالات اضطرابی و افسردگی مرتبط شوند.

کاهش وزن ناگهانی و کمبود وزن تأثیرات متعددی بر سلامت جسمی و روانی دارد. این اثرات می‌توانند به ریزش مو، اختلال در رشد کودکان، آسیب به رشد ذهنی و کاهش عملکرد مغز منجر شوند. بنابراین، مدیریت وزن باید به صورت سالم و پایدار انجام شود تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود. در صورت وجود مشکلات وزن یا تغییرات ناخواسته، مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه توصیه می‌شود.

علت کمبود وزن

کمبود وزن می‌تواند ناشی از عوامل گوناگونی باشد. در ادامه با تعدادی از علل معمول کمبود وزن می‌توانید آشنا شوید:

1. بیماری‌های مزمن مانند سرطان، عفونت های مزمن مانندHIV/AIDS، نارسایی کلیه، یا بیماری‌های گوارشی شدید مانند کرون، دیابت
2. عوامل روانی مانند افسردگی، اضطراب، یا بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا نروزا)
3. مشکلات تغذیه‌ای مانند کمبود نیاز برای مصرف کالری، کمبود مواد مغذی مهم مانند پروتئین، ویتامین‌ها یا مواد معدنی، مصرف فست فود و غذاهای مضر
4. مصرف داروهای کاهنده اشتها
5. فعالیت بدنی زیاد بدون تأمین کافی از مواد مغذی
6. افزایش متابولیسم مانند مشکلات تیروئیدی
7. فشار روحی
8. شرایط خاص پزشکی

درمان کمبود وزن

همانطور که گفته شد، باتوجه به مشکلات و عوارضی که ممکن است بوجود آید، باید کمبود وزن درمان شود. درمان کمبود وزن معمولاً بسته به علت اصلی و شرایط فرد متفاوت است. این درمان ممکن است شامل یک یا ترکیبی از روش‌های زیر باشد:

1. تغذیه مناسب: مشاور تغذیه از توانایی‌ها و نیازهای فرد استفاده می‌کند تا یک برنامه غذایی مناسب ارائه دهد که شامل رژیم غذایی سالم و منظم با میزان مناسبی از مواد غذایی از جمله میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌ها، و کربوهیدرات‌های پیچیده است.
2. افزایش تعداد وعده‌های غذایی: توصیه می‌شود که در طول روز، به جای ۳ وعده غذایی بزرگ، ۵ تا ۶ وعده کوچکتر در فواصل زمانی کوتاه‌تر مصرف شود.
3. بالا بردن کالری مصرفی: برای افزایش کالری مصرفی، می‌توان موادی مثل پنیر یا کره را به غذاهای خود اضافه کرد و یا از شیر خشک یا شیر مایع استفاده شود.
4. توجه به مصرف مایعات: اگر مصرف نوشیدنی‌ها موجب احساس سیری می‌شود، بهتر است در طول غذاخوردن یا قبل از آن نوشیدنی‌ها مصرف نشود؛ اما باید اطمینان کسب کرد که در طول روز به اندازه کافی آب و نوشیدنی مصرف می‌شود.
5. تغییر در عادات روزمره: اقداماتی نظیر کنترل میزان مصرف غذا، مصرف میان‌وعده‌ها، کاهش مصرف غذاهای با ارزش غذایی پایین، و افزایش مصرف مواد غذایی سالم، از جمله تغییراتی هستند که در رفتارهای روزانه انجام می‌شوند و می‌توانند بسیار موثر باشند.
6. درمان دارویی: برای برخی افراد داروهایی مانند مکمل‌ها و اشتهاآورها ممکن است مفید باشند. برای افزایش وزن به‌صورت سالم، می‌توان از مکمل‌هایی مانند زینک (برای افزایش اشتها)، پروتئین وی (برای افزایش توده عضلانی)، کراتین (برای افزایش قدرت و توده عضلانی)، اُمگا-3 (برای بهبود متابولیسم چربی) و مکمل‌های حاوی کالری بالا استفاده کرد. همچنین، گیاهانی مانند زردچوبه (برای بهبود متابولیسم)، جینسینگ (برای افزایش انرژی و اشتها)، گلابی هندی (برای بهبود اشتها)، راهنما (برای تحریک اشتها) و مریم‌گلی (برای افزایش اشتها) نیز مؤثر هستند.

شربت اشتهاآور اپونس، یک فرآورده طبیعی می‌باشد که از عصاره‌های گیاهی ویتامین‌ها و عناصر معدنی جهت افزایش اشتها، افزایش وزن و کاهش خستگی تهیه شده است. این فرآورده حاوی عصاره برگ شنبلیله، جلبک دریایی اسپیرولینا، عصاره ریزوم زردچوبه و زنجبیل، عصاره ریشه کاسنی و اندام هوایی علف چشمه، ویتامین ث، B12، مس و منگنز است.

• مشاوره روان‌شناسی: برای افرادی که ممکن است مشکلات مربوط به اعصاب و روان مانند اضطراب یا افسردگی باعث کمبود وزن شده باشد، مشاوره روان‌شناسی یا روان‌درمانی می‌تواند بسیار مفید باشد.

مهمترین نکته این است که هر برنامه درمانی باید بر اساس وضعیت فرد و با راهنمایی پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود. همچنین، تغییرات آرام و پایدار به مرور زمان موثرتر هستند تا راه‌حل‌های سریع و ناگهانی.

سخن پایانی:

کمبود وزن می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی افراد داشته باشد. افراد با کمبود وزن ممکن است با مشکلاتی مانند ضعف عمومی، کاهش انرژی، ضعف عضلات و کاهش مقاومت در برابر بیماری مواجه شوند. همچنین، کمبود وزن می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر کاهش توانایی بدن در تنظیم دما و ضعیف شدن سیستم ایمنی گردد؛ از این رو حفظ وزن در محدوده نرمال از اهمیت بالایی برخوردار است.

منابع:

1. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/expert-answers/underweight/faq
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/321612
3. https://www.nhs.uk/live-well/healthy-weight/managing-your-weight/healthy-ways-to-gain-weight/