بررسی دلایل ژنتیکی شب‌ ادراری: آیا شب‌ادراری مشکل ارثی است؟

شب‌ ادراری یا انورزیس شبانه (Nocturnal enuresis (bedwetting)) یکی از مشکلات شایع در دوران کودکی است که می‌تواند تأثیرات منفی بر عزت‌نفس و کیفیت زندگی کودکان داشته باشد. اگرچه عوامل محیطی و روان‌شناختی در بروز شب‌ادراری نقش دارند، شواهد علمی نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی نیز تأثیر بسزایی در شب‌ادراری دارند. در این مقاله، به بررسی نقش ژنتیک در شب‌ ادراری، ژن‌های مرتبط، وراثت خانوادگی و سایر عوامل مؤثر در این اختلال و  درمان های موجود در ایران پرداخته می‌شود.

نقش ژنتیک در شب‌ ادراری

مطالعات خانوادگی و دوقلویی

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که شب‌ادراری در میان اعضای خانواده با الگوی خاصی تکرار می‌شود. مهم‌ترین یافته‌های ژنتیکی در این زمینه شامل موارد زیر است:

• اگر یکی از والدین در دوران کودکی دچار شب‌ادراری بوده باشد، احتمال ابتلای فرزند به این مشکل حدود ۴۰٪ است.
• اگر هر دو والدین سابقه شب‌ادراری داشته باشند، این احتمال به ۷۵٪ افزایش می‌یابد.
• در مطالعات دوقلوها، میزان تطابق در دوقلوهای همسان (Monozygotic) حدود ۶۸-۷۷٪ و در دوقلوهای ناهمسان (Dizygotic) حدود ۳۶-۴۵٪ گزارش شده است، که این موضوع به شدت بر نقش ژنتیک در این اختلال تأکید دارد.

ژن‌های مرتبط با شب‌ ادراری

مطالعات ژنتیکی متعددی تلاش کرده‌اند ژن‌های مسئول این اختلال را شناسایی کنند. برخی از مهم‌ترین ژن‌های مرتبط عبارت‌اند از:

1. ENUR1 کروموزوم ( q13-q1413)
   • اولین ژنی که در ارتباط با شب‌ادراری شناسایی شد.
   • جهش در این ژن باعث تأخیر در تکامل مثانه و کنترل شبانه ادرار می‌شود.
2. ENUR2 کروموزوم (12q)
   • با شب‌ادراری اولیه مرتبط است و در عملکرد مثانه و سیستم عصبی مرکزی تأثیر دارد.
3. ENUR3 کروموزوم (q11.222)
   • با ناهنجاری‌های کنترل مثانه و افزایش تولید ادرار در شب ارتباط دارد.
4. ژن‌های مرتبط با هورمون وازوپرسین AVP gene کروموزوم( p1320)
   • هورمون وازوپرسین نقش کلیدی در تنظیم تعادل آب و تولید ادرار در شب دارد.
   • تغییرات در این ژن ممکن است باعث کاهش تولید این هورمون و در نتیجه شب‌ادراری شود.
5. ژن‌های مرتبط با گیرنده‌های دوپامین مثل DRD4 و DRD5
   • دوپامین در کنترل سیستم ادراری نقش مهمی دارد.
   • تغییرات در این ژن‌ها ممکن است باعث نقص در مهار انقباضات غیرطبیعی مثانه شود.

مکانیسم‌های بیولوژیکی موثر در بروز شب‌ ادراری

۱. تأخیر در تکامل سیستم عصبی مثانه
برخی از کودکان با تأخیر در تکامل سیستم عصبی خود روبه‌رو هستند، به‌طوری‌که درک و کنترل سیگنال‌های پر شدن مثانه در طول شب به درستی عمل نمی‌کند. این تأخیر می‌تواند ریشه ژنتیکی داشته باشد.
۲. کاهش تولید هورمون ضدادراری (ADH)
هورمون وازوپرسین (ADH) در شب میزان تولید ادرار را کاهش می‌دهد. در برخی از کودکان با شب‌ادراری، سطح این هورمون در شب به اندازه کافی افزایش نمی‌یابد، که ممکن است تحت تأثیر ژن‌های مرتبط با این هورمون باشد.
۳. بیش‌فعالی مثانه
برخی از کودکان مبتلا به شب‌ادراری دچار مثانه بیش‌فعال هستند که باعث تخلیه غیرارادی ادرار می‌شود. این وضعیت نیز می‌تواند تحت تأثیر ژنتیک باشد.

تأثیر عوامل محیطی در بروز شب‌ ادراری

اگرچه عوامل ژنتیکی نقش مهمی در شب‌ادراری دارند، اما محیط نیز می‌تواند این مشکل را تشدید یا بهبود بخشد. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• استرس و اضطراب:  تنش‌های خانوادگی، تغییرات در محیط زندگی و استرس‌های روان‌شناختی می‌توانند علائم شب‌ادراری را تشدید کنند.
• الگوی خواب:  برخی از کودکان خواب بسیار عمیقی دارند و در نتیجه، سیگنال‌های پر شدن مثانه را احساس نمی‌کنند.
• تغذیه و مصرف مایعات:  مصرف زیاد مایعات قبل از خواب یا مصرف مواد محرک مانند کافئین می‌تواند شب‌ادراری را افزایش دهد.

نتیجه‌گیری

شب ‌ادراری (Bedwetting, Enuresis) یک اختلال شایع در کودکان است که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار دارد. مطالعات نشان داده‌اند که اگر والدین سابقه شب‌ادراری داشته باشند، احتمال بروز این مشکل در کودکان افزایش می‌یابد. ژن‌های مختلفی از جمله ENUR1، ENUR2، AVP و DRD4 در ایجاد این اختلال نقش دارند. با این حال، شب‌ادراری یک مشکل قابل‌درمان است و ترکیبی از درمان‌های دارویی، رفتاری و روان‌شناختی می‌تواند به بهبود وضعیت کودک کمک کند. آینده تحقیقات در این زمینه می‌تواند منجر به درک بهتری از مکانیسم‌های ژنتیکی و توسعه درمان‌های جدید شود.

شب ادراری چیست؟

شب ‌ادراری (Bedwetting, Enuresis) به عدم توانایی کنترل ادرار در هنگام خواب اطلاق می‌شود و می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله تأخیر در تکامل سیستم عصبی، تولید بیش از حد ادرار در شب، ظرفیت پایین مثانه و حتی مشکلات روحی و روانی رخ دهد. با این حال، مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که شب‌ادراری در خانواده‌هایی که یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده دچار این مشکل بوده‌اند، شیوع بیشتری دارد. این موضوع اهمیت بررسی عوامل ژنتیکی را در این اختلال دوچندان می‌کند. شب ادراری در کودکان انواع مختلفی داشته که در ادامه به آن‌ها و راه های درمان شب ادراری اشاره خواهیم کرد (برای مطالعه بیشتر به مقاله شب ادراری در کودکان مراجعه کنید).

انواع شب ادراری در کودکان و بررسی میزان شیوع آن

شب‌ادراری را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:

1. شب‌ادراری اولیه  (Primary Nocturnal Enuresis – PNE) :  در این نوع، کودک از  زمان تولد هرگز کنترل شبانه ادرار نداشته است.
2. شب‌ادراری ثانویه  (Secondary Nocturnal Enuresis – SNE) :  در این نوع، کودک پس از یک دوره کنترل کامل ادرار (حداقل ۶ ماه) دچار شب‌ادراری می‌شود که معمولاً به دلیل عوامل استرس‌زا یا مشکلات پزشکی رخ می‌دهد.

شب‌ادراری اولیه ارتباط نزدیکی با عوامل ژنتیکی دارد، در حالی که شب‌ادراری ثانویه بیشتر تحت تأثیر عوامل محیطی، روان‌شناختی و پزشکی قرار دارد.

روش‌های درمانی و مدیریت شب‌ ادراری

با توجه به اینکه ژنتیک نقش مهمی در شب‌ادراری دارد، درمان این مشکل نیازمند رویکردهای چندجانبه است (برای مطالعه بیشتر به مقاله روش های موثر درمان شب ادراری کودکان مراجعه کنید). برخی از روش‌های مؤثر عبارت‌اند از:

درمان دارویی شب ادراری

درمان‌های دارویی اندکی، به خصوص در کودکان، برای کنترل شب ادراری وجود دارد. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که مصرف این داروها به خصوص در کودکان حتما می‌بایست تحت نظر و نسخه پزشک باشد.

• دسموپرسین :  این دارو شبیه هورمون وازوپرسین عمل کرده و تولید ادرار در شب را کاهش می‌دهد.
• داروهای آنتی‌کولینرژیک:  مانند اکسی‌بوتینین که برای کاهش انقباضات غیرارادی مثانه استفاده می‌شود.

رفتار درمانی شب ادراری

اقدامات زیر می‌توانند از لحاظ رفتاری در شب ادراری کودکان موثر باشند:

• محدود کردن مصرف مایعات در شب
• استفاده از زنگ هشدار (Alarm Therapy): این روش برای آموزش به مغز جهت واکنش به سیگنال‌های مثانه استفاده می‌شود.
• تمرینات تقویت عضلات مثانه

مداخلات روان‌شناختی در شب ادراری

یکی از عوامل بسیار موثر در اغلب بیماری ها، نقش سیستم عصبی می‌باشد. سیستم عصبی در شب ادراری نیز تاثیر داشته و اقدامات زیر از این لحاظ می‌‌توانند در کاهش شب ادراری کودکان موثر باشند.

• تکنیک‌های کاهش استرس
• تقویت عزت‌نفس کودک

درمان‌های گیاهی برای شب‌ ادراری

علاوه بر روش‌های دارویی و رفتاری، برخی از گیاهان دارویی به دلیل اثرات آرام‌بخش، تقویت‌کننده عملکرد کلیه و بهبود عملکرد مثانه، می‌توانند در کاهش شب‌ادراری مؤثر باشند. این درمان‌های طبیعی معمولاً عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و می‌توانند به عنوان یک گزینه مکمل در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده شوند. در ادامه، برخی از گیاهان دارویی مؤثر در درمان شب‌ادراری معرفی می‌شوند.

رازیانه (Foeniculum vulgare)

• رازیانه دارای خواص ضداسپاسم و تقویت‌کننده عضلات مثانه است.
• مصرف دمنوش رازیانه قبل از خواب می‌تواند به کنترل شب‌ادراری کمک کند.

سنبل‌الطیب (Valeriana officinalis)

• سنبل‌الطیب دارای اثر آرام‌بخش بر سیستم عصبی است.
• سنبل‌الطیبمی‌تواند به بهبود خواب و کاهش استرس، که یکی از عوامل تشدید شب‌ادراری است، کمک کند.

بارهنگ  (Plantago major)

• این گیاه خاصیت قابض داشته و به تقویت دیواره‌های مثانه کمک می‌کند.
• بارهنگ همچنین التهاب مثانه را کاهش داده و باعث افزایش کنترل ادراری می‌شود.

زنجبیل (Zingiber officinale)

• زنجبیل به دلیل خاصیت ضدالتهابی خود می‌تواند به بهبود عملکرد مثانه کمک کند.
• همچنین، باعث تقویت سیستم عصبی شده و در کودکانی که به علت ضعف سیستم عصبی دچار شب‌ادراری هستند، مفید است.

دم اسب  (Equisetum arvense)

دم اسب به دلیل خواص قابض، ضدالتهابی و تقویت‌کننده مثانه، یکی از درمان‌های طبیعی شب‌ادراری به شمار می‌آید. این گیاه با افزایش ظرفیت مثانه، کاهش التهاب و آرامش عضلات می‌تواند به کنترل شب‌ادراری، به‌ویژه در کودکان، کمک کند. دم اسب حاوی سیلیس و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است که می‌تواند به تقویت سیستم عصبی و کاهش تنش‌های روحی کمک کند. تحقیقات نشان می‌دهد که دم‌اسب ممکن است به کاهش فعالیت بیش از حد مثانه کمک کند و در نتیجه، نیاز به بیدار شدن در شب برای ادرار کردن را کاهش دهد.

برگ بو (Lindra aggregate)

این گیاه دارای خواص آرام‌بخش و تقویت‌کننده مثانه است که می‌تواند در بهبود کنترل ادرار، کاهش دفعات شب‌ادراری و رفع مشکلات مرتبط با مثانه مؤثر باشد. فلاونوئیدها و سایر ترکیبات این گیان به عنوان آنتی‌اکسیدان‌ها و ضدالتهاب های طبیعی عمل کرده و به بهبود عملکرد مثانه کمک می‌کنند. Lindera aggregateدارای خواص ادرارآوری است که می‌تواند به افزایش تولید ادرار و کاهش احتباس مایعات کمک کند. این ویژگی می‌تواند در درمان شب ادراری مؤثر باشد، زیرا با افزایش دفع ادرار، احتمال بروز شب ادراری کاهش می‌یابد.

کراتاوا مگنا (Crataeva magna)

این گیاه به عنوان یک تقویت‌کننده مثانه و ضدالتهاب شناخته می‌شود و به دلیل خاصیت آرام بخش خود، می‌تواند به بهبود تون عضلات مثانه کمک کند. همچنین، عصاره این گیاه به عنوان یک ادرارآور طبیعی عمل می‌کند. آنتوسیانین ها و فلاونوئیدهای این گیاه خواض آنتی اکسیدانی داشته و همچنین به کاهش التهاب کمک می کنند. این خواص در نهایت منجر به بهبود عملکرد کلیه ها و مثانه می شود.

کیدی‌وت^®  یک محصول طبیعی موثر در درمان شب ادراری کودکان و دارای تاییدیه سازمان غذا و داروی استرالیا می‌باشد. هر کپسول از عصاره سه گیاه دم‌اسب، برگ‌بوی همیشه سبز و کراتاواتهیه شده است.

بی اختیاری مثانه اتفاق شایعی در میان کودکان است زیرا  هماهنگی سیستم عصبی و مثانه امری زمان بر است. برای کودکان بزرگتر شب ادراری و کنترل کم وضعیف مثانه میتواند منجر به ناراحتی و خجالت آن ها شود.

کیدی وت^® با  تقویت کنترل مثانه، کاهش تکرر ادرار، درمان بیش فعالی مثانه و درمان شب ادراری  انتخابی ایمن و موثر برای شب ادراری کودکان است.

توصیه‌های مهم جهت مصرف گیاهان دارویی

• مصرف گیاهان دارویی باید با مشورت پزشک انجام شود، به‌ویژه اگر کودک داروهای خاصی مصرف می‌کند.
• تشخیص دوز و روش مصرف مناسب گیاهان دارویی توسط متخصصان صورت می‌گیرد از مصرف بی‌رویه و مکرر گیاهان دارویی  فراوری نشده (به صورت عطاری)بدون مشور ت با پزشک اکیدا خودداری شود.
• بهتر است گیاهان دارویی را به مدت چند هفته مصرف کنید و در صورت عدم بهبود، روش درمانی دیگری را امتحان کنید.

درمان شب‌ادراری نیاز به یک رویکرد چندبعدی دارد که شامل داروهای شیمیایی، رفتاردرمانی و درمان‌های گیاهی است. گیاهان دارویی مانند دم اسب، برگ بو، و…. می‌توانند در بهبود عملکرد مثانه و کاهش شب‌ادراری نقش داشته باشند.  در ایران کپسول کیدی وت شرکت آرام پیشداد ارس آزما با ترکیبات گیاهی و مخصوص شب ادراری کودکان می‌تواند انتخابی موثر و ایمن برای درمان شب ادراری کودکان باشد.

منابع

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33453761
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11696807/
• https://www.news-medical.net/news/20210119/Study-finds-genetic-variants-that-increase-the-risk-of-bedwetting.aspx
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15075-bedwetting
• https://araspharmaceutical.com/blog/

نویسنده

نریمان لشگری