-
زردی چشم؛ چه عواملی باعث زرد شدن چشم می‌شود؟
زردی چشم می‌تواند در تمامی سنین از نوزادی تا بزرگسالی رخ دهد و عوامل متغیری از عفونت تا نقص‌های ژنتیکی و افزایش سن ممکن است باعث زرد شدن چشم و پوست شوند. شایع‌ترین علت زردی چشم‌ها معمولاً ابتلا به یرقان و افزایش بیلی روبین در خون برمی‌گردد. درمان زردی چشم و پوست بسته به علت زمینه‌ای آن متفاوت است و راهکارهای درمانی با توجه به علت ایجادکننده آن انتخاب می‌شوند. برای آشنایی بیش‌تر با عوامل متعدد زردی چشم و پوست به خواندن مقاله ادامه دهید.
زردی بیماری بسیار شایعی بوده که در اثر افزایش بیلی روبین ایجاد می‌شود (بیلی روبین و چرخه تولید). عدم درمان زردی می‌تواند منجر به مشکلات ذهنی و شنوایی شود (هر آنچه که باید در مورد زردی نوزاد بدانید!). یکی از نشانه‌های زردی، زرد شدن چشم است. در ادامه به زردی و همچنین زردی چشم و درمانهای آن می‌پردازیم (زردی نوزادان: دلایل، انواع و روش‌های درمان زردی نوزادان).
زردی چشم چیست؟
قسمت سفید چشم صلبیه نامیده می‌شود. بافت چشم سالم سفید به نظر می‌رسد. تغییر رنگ و زرد شدن صلبیه می‌تواند به معنای وجود یک بیماری زمینه‌ای باشد. زردی چشم‌ها در نوزادی معمولاً در صورت ابتلا به یرقان و افزایش بیلی‌روبین در خون اتفاق می‌افتد اما با افزایش سن افزایش بیلی‌روبین ناشی از اختلالات خونی و عوامل دیگری مانند نقص عملکرد کبد، پانکراس، کیسه صفرا و مصرف داروها موثرترند.
ارتباط عملکرد کبد با بیماری زردی چیست؟
کبد نقش بسیار مهمی در دفع بیلی‌روبین دارد. کبد تکامل نیافته نوزاد نمی‌تواند بیلی روبین را به اندازه کافی و سریع حذف کند. از این رو عدم رشد، تکامل کامل و آسیب کبد به ویژه در نوزادان نارسی که قبل از هفته ۳۸ بارداری متولد شده‌اند می‌توانند منجر به زردی شود.
سیروز یکی از علل شایع آسیب و اختلال در عملکرد کبد است. سیروز می‌تواند ناشی از موارد زیر ایجاد شود:
- مصرف الکل
- سرطان کبد
- عفونت کبدی، انواع هپاتیت از جمله هپاتیت B و C
- کبد چرب غیر الکلی
- برخی از بیماری‌های ژنتیکی از جمله: هموکروماتوز (تجمع بیش از حد آن در کبد)، بیماری ویلسون (تجمع بیش از حد مس در کبد)، پورفیریا (تجمع بیش از حد پورفیرین‌ها)
در چنین مواردی علاوه بر زردی چشم و پوست بدن، یک یا چند مورد از علائم زیر همراه با زردی چشم رخ می‌دهد:
- کم‌اشتها شدن و از دست دادن اشتها
- حالت تهوع
- کاهش وزن ناگهانی
- احساس خستگی غیرعادی
ارتباط عملکرد کیسه صفرا با بیماری زردی چیست؟
انسداد مجاری صفراوی سبب می‌شود تا بیلی روبین و سایر مواد زائد نتوانند از کبد خارج شوند و به کیسه صفرا راه یابند. اگر مجاری صفراوی به علت یکی از دلایل زیر مسدود شود، زرد شدن جشم و پوست می‌تواند رخ دهد:
- سنگ کیسه صفرا
- کیست
- تومور
- التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت)
در چنین مواردی علاوه بر زردی چشم و پوست بدن، یک یا چند مورد از علائم زیر همراه با زردی چشم رخ می‌دهد:
- تب
- لرز
- درد شکم
- کاهش وزن غیرعادی
ارتباط عملکرد پانکراس با بیماری زردی چیست؟
پانکراس اندامی است که مسئول تولید هورمون‌ها و آنزیم‌های بدن است. اگر مجرای پانکراس ملتهب، عفونی یا مسدود شود، صفرا نمی‌تواند به درستی تخلیه شود و منجر به زرد شدن پوست و چشم می‌شود. سرطان لوزالمعده نیز ممکن است چنین پیامدی داشته‌باشد. تجمع بیلی روبین همچنین باعث ایجاد خارش پوستی، تیره شدن رنگ ادرار و کم رنگ شدن مدفوع می‌شود.
چه اختلالات خونی می‌توانند منجر به زردی چشم شوند؟
هر نوع بیماری که منجر به تخریب گلبول قرمز شود می‌تواند منجر به بروز زردی شود. برخی از این بیماری‌ها شامل موارد زیر است:
- کم خونی همولیتیک ایمنی ناشی از دارو (Drug-induced immune hemolytic anemia)
- واکنش ناسازگاری گروه خونی
- کم خونی داسی شکل
چه داروهایی می‌توانند بر زردی چشم موثر باشند؟
علاوه بر بیماری‌ها و شرایط ذکر شده تا به اینجا، برخی داروها نیز می‌توانند منجر به زرد شدن چشم‌ها شوند از جمله:
- مصرف بیش از حد استامینوفن
- قرص‌های ضد بارداری خوراکی
- پنی سیلین (مانند آموکسی سیلین/کلاوولانات)
- نیتازوکسانید (نوعی داروی ضدانگل) (این دارو در ایران موجود نمی‌باشد)
- کیناکرین (برای درمان موارد مقاوم ژیاردیازیس -نوعی انگل که منجر به اسهال می‌شود- استفاده می‌شود؛ مصرف کیناکرین منجر به تغییر رنگ چشم، پوست و غشاهای مخاطی به زرد متمایل به نارنجی می‌شود).
زردی چشم ناشی از افزایش سن چیست؟
زمان بسیاری از فرآیندهای بیولوژیکی بدن را تغییر می‌دهد. پیری با تغییرات پیشرونده و تاحد زیادی قابل پیش بینی مشخص می‌شود که با افزایش آسیب‌پذیری انسان به بسیاری از بیماری‌ها همراه است.
در طی روند افزایش سن ساختار چشم تغییر می‌کند؛ قسمت ملتحمه چشم دچار تحلیل و زرد شدن می‌شود.
با افزایش سن و رسوب ترکیباتی مانند کلسترول و چربی در اطراف قرنیه نوعی بیماری به نام آرکوس سنیلیس (Arcus senilis) ایجاد می‌شود. در این حالت یک رسوب حلقوی زرد مایل به سفید یا خاکستری در اطراف قرنیه دیده می‌شود. آرکوس سنیلیس در افراد مسن شایع است و اختلالی در بینایی ایجاد نمی‌کند و نیازی به درمان ندارد.
زردی چشم نوزادان چیست؟
زردی پوست، چشم و مخاطات بدن عارضه‌ای است که معمولاً در نوزادان تازه متولد به دنبال افزایش بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود. بیلی روبین یک ماده زرد رنگ است که وقتی گلبول‌های قرمز خون که تجزیه می شوند، به درون خون آزاد می‌شود. همچنین، گلبول‌های قرمز خون نوزادان سریع‌تر از گلبول‌های قرمز بزرگسالان از بین می‌روند و بدن نوزاد باید مقادیر بالاتری از بیلی روبین را فیلتر کند .
یکی از واضح‌ترین نشانه‌های تشخیص زردی در نوزادان، جدای از زرد شدن پوست زرد شدن چشم‌ها است. در پوست‌های گندمگون و تیره، زرد شدن پوست ناشی از زردی ممکن است کمتر قابل توجه باشد، اما زردی قسمت سفید چشم کاملا واضح است.
چه شرایطی باعث زردی چشم نوزادان می‌شود؟
زردی علل مختلفی دارد که عدم تکامل کبد نوزاد ( به خصوص نوزادان نارس که قبل از ۳۸ هفته متولد شده‌اند)، عفونت‌ها و نقایص ژنتیکی از جمله آن‌ها می‌باشند (انواع زردی نوزادان). زرد شدن پوست و چشم از نشانه‌های بیماری یرقان یا زردی می‌باشد. عوامل مختلفی منجر به بیماری زردی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- اختلال در عملکرد کبد، پانکراس، کیسه صفرا
- سن پایین نوزاد (کمتر از ۴۰ هفته)
- همولیز
- بیماری های همولیتیک مانند کمبود (G6PD)
- سندرم داوون
- فاکتورهای ژنتیکی مانند داشتن برادر و خواهر مبتلا به زردی
- کاهش شیردهی مادر( یا شیردهی با بطری) و کاهش وزن نوزاد
- نوزاد مبتلا به چاقی و بزرگ جثه (ماکروزومیک)
درمان زردی چشم چگونه امکان پذیر است؟
همانطور که اشاره شد زردی می‌تواند علل مختلفی در نوزادی و بزرگسالی داشته باشد. با توجه به اینکه علت زردی کدامیک از موارد ذکر شده باشد و همچنین با توجه به سن فرد درمان‌ها متفاوت است (انواع روش های درمان زردی نوزاد). بیماری زردی در بین نوزادان بسیار شایع بوده و در صورت عدم درمان می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری مانند آسیب مغزی داشته باشد.
روش‌های درمانی متفاوتی برای زردی نوزادان وجود دارد که از میان آن‌ها فوتوتراپی (نوردرمانی) (فتوتراپی، مزایا و معایب آن) و تعویض خون (چه زمانی تعویض خون برای زردی بچه انجام دهیم؟) جز روش‌های رایج درمان زردی می‌باشند. از سایر روش‌های درمانی زردی نیز می‌توان به تجویز ایمونوگلوبولین‌ها، داروهایی نظیر فیبرات‌ها و فنوباربیتال و همچنین استفاده از فرآورده‌های گیاهی نظیر شیرخشت اشاره کرد (آشنایی با نحوه تشکیل، ترکیبات و مکانیسم اثر شیرخشت).
با توجه به عوارض افزایش بیلی روبین توصیه گایدلاین جدید آکادمی اطفال آمریکا 2022 پیشگیری از وقوع زردی می‌باشد. به همین دلیل بهتر از پیش از وقوع زردی درمان‌ها و اقدامات لازم انجام گیرد. بر اساس گایلاین جدید آکادمی اطفال آمریکا سطح آغاز فوتوتراپی و تعویض خون با توجه به عوارض آن‌ها افزایش یافته است (نکاتی درباره‌ی فتوتراپی (نوردرمانی) در درمان زردی نوزادان). از جمله درمانهای موجود، شیرخشت، در پیشگیری و درمان زردی نوزادان به تنهایی یا به همراه فوتوتراپی بسیار موثر است (مصرف هم زمان محصولات دارویی با پایه شیرخشت و فتوتراپی). شیرخشت به همراه فوتوتراپی می تواند مدت زمان فوتوتراپی را کاهش دهد و در نتیجه عوارض و هزینه‌های درمانی و همچنین نیاز به بستری شدن نوزاد کاهش یابد (قطره شیرخشت برای درمان زردی بچه ضرر دارد یا خیر).
نتیجه‌گیری
زردی بیماری است که در نتیجه افزایش بیلی روبین در خون ایجاد می‌شود. نارسایی کبد، پانکراس و صفرا می‌توانند در این بیماری نقش داشته باشند. عدم درمان زردی می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد (عوارض زردی نوزادان: بی توجهی به درمان به موقع زردی نوزاد چه عواقبی دارد ؟). شیرخشت یکی از درمانهای گیاهی زردی بوده که نسبت به سایر درمانهای رایج زردی مانند فتوتراپی و تعویض خون عارضه ای از آن گزارش نشده است. همچنین از شیرخشت می‌توان در کنار سایر درمان های زردی مانند فتوتراپی استفاده کرد. قطره نئوناستر شرکت آرام پیشداد ارس آزما بر پایه شیرخشت بوده (راهکار های درمان سنتی زردی نوزاد) و تا به حال نتایج بسیار مثبتی در بهبود زردی از خود نشان داده است (نئوناستر (NEONEASTER): شیوه نوین درمان زردی نوزادان).
منابع
- https://www.uptodate.com/
- https://www.healthline.com/
- https://www.healthline.com/health/yellow-eyes
- https://www.nhs.uk/
- https://www.webmd.com/
نویسنده
محقق و داروساز