سرفه خلط دار؛ علائم، دلایل و درمان آن در کودکان

سرفه خلط‌دار یک واکنش طبیعی و حفاظتی بدن است که عمدتاً برای پاکسازی مجاری تنفسی از مخاط، عوامل بیماری‌زا یا مواد محرک صورت می‌گیرد. این نوع سرفه در کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌های دستگاه تنفسی، بیماری‌های مزمن ریه، آلرژی‌ها و حتی شرایط محیطی رخ دهد. در این مقاله به بررسی علائم، دلایل و درمان‌های سرفه خلط‌دار در کودکان پرداخته و به چند روش درمان خانگی نیز اشاره خواهد شد.

علائم سرفه خلط دار

سرفه خلط دار معمولاً با مجموعه‌ای از علائم همراه است که ممکن است بسته به علت زمینه‌ای متفاوت باشد. در ادامه به بررسی کامل علائم سرفه خلط دار پرداخته خواهد شد:

تولید خلط

خلط ماده‌ای مخاطی است که توسط غدد موجود در راه‌های هوایی تولید می‌شود و به تخلیه مواد زائد و عوامل بیماری‌زا از بدن کمک می‌کند.
خلط مایعی چسبناک و ویسکوز است که توسط غدد مخاطی مسیر هوایی تولید می‌شود نقش آن در بدن  کمک به تخلیه مواد زائد و عوامل بیماری‌زا از بدن است. میزان تولید خلط و رنگ آن می‌تواند بیانگر وضعیت سلامتی باشد.

• رنگ خلط: رنگ خلط می‌تواند نشانه‌ای از نوع عفونت یا وضعیت سلامتی باشد. خلط سفید یا شفاف معمولاً نشانه‌ای از عفونت ویروسی، خلط زرد یا سبز نشان‌دهنده وجود عفونت باکتریایی و خلط قهوه‌ای یا خونی ممکن است نشانه‌ای از عفونت شدیدتر یا آسیب به راه‌های هوایی باشد.

علائم همراه سرفه خلط دار

سرفه خلط‌دار در کودکان معمولاً با مجموعه‌ای از علائم همراه است که بسته به علت زمینه‌ای ممکن است متفاوت باشد. در ادامه به تعریف این عارضه و علائم آن پرداخته می‌شود:

• تولید خلط: خلط، ماده‌ای چسبناک و مخاطی است که توسط غدد موجود در مجاری هوایی تولید می‌شود. این ماده به تخلیه مواد زائد و عوامل بیماری‌زا کمک می‌کند. رنگ خلط در کودکان می‌تواند به تغییرات فصلی و نوع بیماری‌های مختلف مرتبط باشد. در فصل بهار، به‌دلیل افزایش آلرژی‌ها، خلط معمولاً شفاف یا سفید است. در تابستان، عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی شایع‌ترند و خلط ممکن است شفاف یا زرد باشد. پاییز و زمستان با شیوع بیشتر عفونت‌های تنفسی همراهند که در این صورت، خلط می‌تواند زرد، سبز یا حتی قهوه‌ای شود. در بیماری‌های خاص، رنگ خلط اطلاعات مفیدی ارائه می‌دهد. برای مثال، در سرماخوردگی، خلط معمولاً شفاف یا زرد است، در حالی که در عفونت‌های باکتریایی مانند برونشیت، خلط می‌تواند سبز یا قهوه‌ای باشد. پنومونی ممکن است با خلط سبز، زرد یا قهوه‌ای همراه باشد، و آسم نیز می‌تواند منجر به تولید خلط شفاف یا سفید شود. تغییر ناگهانی رنگ خلط، به‌ویژه اگر با علائم دیگری مانند تب یا درد قفسه سینه همراه باشد، نیاز به توجه پزشکی دارد. وجود خون در خلط (خلط خونی) نیز می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی باشد و باید تحت نظر پزشک قرار گیرد. آگاهی از این علائم به والدین کمک می‌کند تا به‌موقع اقدام کنند و سلامت فرزندان خود را نظارت کنند.
• تنگی نفس: کودکان ممکن است احساس ناتوانی در کشیدن نفس عمیق داشته باشند. این علامت به‌ویژه هنگام فعالیت‌های بدنی مانند دویدن یا حتی راه رفتن بیشتر دیده می‌شود و معمولاً ناشی از انسداد راه‌های هوایی توسط خلط یا التهاب و تورم در مجاری تنفسی است.
• درد قفسه سینه: این درد ممکن است هنگام سرفه یا خروج خلط احساس شود. درد قفسه سینه در کودکان می‌تواند تیز و ناگهانی باشد و با سرفه تشدید شود.
• خس‌خس سینه: صدای خس‌خس در هنگام تنفس، نشان‌دهنده تنگی راه‌های هوایی است. این صدا معمولاً در بازدم بیشتر شنیده می‌شود و ناشی از وجود خلط یا التهاب در راه‌های هوایی است.
• تب و لرز: از نشانه‌های شایع عفونت‌های تنفسی هستند و معمولاً همراه با سرفه خلط‌دار در کودکان بروز می‌کنند. تب و لرز نشانه‌ای از تلاش بدن برای مبارزه با عفونت است.
• احساس خستگی: بدن کودکان انرژی زیادی را صرف سرفه و مبارزه با عفونت می‌کند، که این مسئله می‌تواند منجر به خستگی و ضعف عمومی شود. سرفه‌های مکرر ممکن است خواب کودکان را مختل کرده و موجب خستگی بیشتر شود. همچنین ممکن است خطر بروز آپنه (وقفه تنفسی) در هنگام خواب افزایش یابد.

دلایل سرفه خلط دار در کودکان

سرفه خلط‌دار در کودکان می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد  که در ادامه به برخی از شایع‌ترین آن‌ها پرداخته می‌شود:

• عفونت‌های تنفسی: عفونت‌های تنفسی به عنوان یکی از رایج‌ترین دلایل سرفه خلط‌دار شناخته می‌شوند.
  • سرماخوردگی: عفونتی ویروسی است که باعث التهاب راه‌های هوایی و تولید خلط می‌شود.
  • آنفولانزا: بیماری ویروسی که علاوه بر سرفه خلط‌دار، تب، لرز و بدن‌درد نیز به همراه دارد.
  • برونشیت: التهاب مجاری هوایی است که با تولید خلط زیاد همراه است. برونشیت در کودکان می‌تواند ناشی از التهاب و افزایش تولید مخاط باشد.
  • ذات‌الریه (پنومونی): عفونتی شدید که باعث تولید خلط زرد یا سبز، تب و تنگی نفس می‌شود.
• آلرژی‌ها: حساسیت به موادی مانند گرد و غبار، گرده گل، موهای حیوانات خانگی و قارچ‌ها می‌تواند باعث تحریک راه‌های هوایی و تولید خلط شود. خلط در این موارد معمولاً شفاف یا سفید است و بیشتر در فصل‌های خاص بروز می‌کند.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و آلاینده‌ها: زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی می‌تواند باعث تحریک راه‌های هوایی و تولید خلط در کودکان شود، که این شرایط در زمستان و با وارونگی دما تشدید می‌شود.
• سیگار و دخانیات: حتی قرار گرفتن کودکان در معرض دود سیگار می‌تواند باعث تحریک راه‌های هوایی و تولید خلط شود. قلیان و سایر مواد مشابه نیز ممکن است این علائم را ایجاد کنند.
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD): این بیماری می‌تواند باعث تحریک راه‌های هوایی و در موارد شدید سرفه خلط‌دار شود. رنگ خلط ممکن است شفاف یا زرد باشد. از دیگر علائم GERD می‌توان به سوزش سر دل و طعم تلخ در دهان اشاره کرد.
  سرفه کودکان در شب ممکن است به دلیل تجمع مخاط در راه‌های تنفسی در هنگام دراز کشیدن تشدید شود. عواملی مانند آلرژی‌ها، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، آسم، یا رفلاکس معده به مری (GERD) نیز می‌توانند منجر به سرفه‌های شبانه شوند. خشک بودن هوای اتاق و قرار گرفتن در معرض عوامل تحریک‌کننده مانند گرد و غبار نیز می‌تواند این مشکل را تشدید کند.
  

درمان سرفه خلط دار در کودکان

درمان سرفه خلط‌دار در کودکان بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• داروهای ضدعفونت: مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی.
• داروهای ضد التهاب: مانند کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب در بیماری‌های مزمن ریه.
• داروهای ضد احتقان: به کاهش تولید خلط و تسهیل در تخلیه آن کمک می‌کنند.
• داروهای ضد سرفه: برای کاهش شدت و تعداد سرفه‌ها، به‌ویژه در مواردی که سرفه شبانه مانع از خواب آرام می‌شود. استفاده از این داروها باید با تجویز پزشک باشد.
• شربت‌های گیاهی:  شربت‌های گیاهی می‌توانند به بهبود علائم و کاهش سرفه، کمک شایانیکنند. برگ پیچک (عشقه) به عنوان یک خلط‌آور طبیعی شناخته می‌شود که به باز کردن راه‌های تنفسی کمک می‌کند. مواد مؤثره موجود در پیچک با کاهش چسبندگی مخاط به کاهش سرفه‌های خلطی کمک می‌کنند. سرخارگل با تقویت سیستم ایمنی بدن، به کاهش علائم عفونت‌های تنفسی مانند سرفه کمک می‌کند. این گیاه دارای خواص ضدالتهابی و ضد ویروسی است که می‌تواند در بهبود علائم سرفه و گلودرد مؤثر باشد. آویشن حاوی تیمول و کارواکرول است که خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی‌کننده دارند. این گیاه به تسکین سرفه‌های خشک و خلط‌دار کمک کرده و در کاهش التهاب گلو مؤثر است. گل ختمی با ایجاد لایه‌ای محافظ روی دیواره گلو، تحریک و التهاب ناشی از سرفه را کاهش می‌دهد. ختمی به عنوان یک نرم‌کننده طبیعی گلو و تسکین‌دهنده سرفه عمل می‌کند.
  شربت کودی و شربت کونایت شرکت آرام پیشداد ارس آزما هر دو از عصاره گیاهان مانند برگ پیچک (عشقه)، ریشه و اندام هوایی سرخارگل، برگ آویشن و گل ختمی به همراه ویتامین C و ماده معدنی زینک تشکیل شده‌اند. این شربت‌ها به عنوان درمان‌های مناسب برای سرفه، احتقان قفسه سینه و برونشیت در کودکان شناخته می‌شوند. ویتامین C و زینک در این محصولات به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند؛ در حالی که شربت کونایت با داشتن عصاره گیاهی بابونه آلمانی به رفع سرفه‌های شبانه و بهبود وضعیت خواب کودکان نیز کمک می‌کند. طعم ویژه این محصولات باعث سهولت در استفاده آنها برای هر دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان می‌شود.
  

روش‌های درمان خانگی در کودکان

علاوه بر درمان‌های پزشکی، روش‌های خانگی نیز می‌توانند در تسکین سرفه خلط دار مؤثر باشند. برخی از روش‌های درمان خانگی سرفه خلط دار عبارتند از:

• نوشیدن مایعات گرم: مانند چای گیاهی یا آب گرم با عسل که به نرم کردن خلط و تسهیل در خروج آن کمک می‌کند.
• استفاده از بخور: بخور گرم یا سرد می‌تواند راه‌های هوایی را مرطوب کرده و به تخلیه خلط کمک کند.
• استراحت کافی: بدن در حالت استراحت بهتر می‌تواند با عفونت‌ها مبارزه کند و بهبودی را تسریع بخشد.
• غرغره آب نمک: می‌تواند گلو را تسکین داده و التهاب را کاهش دهد.
• اجتناب از قرار گیری در معرض مواد آلرژن: مانند گرد و غبار، دود و مواد شیمیایی تحریک‌کننده.

سخن پایانی

سرفه خلط دار می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و معمولاً نیازمند بررسی دقیق و درمان مناسب است. با تشخیص صحیح و استفاده از درمان‌های مناسب، می‌توان این مشکل را مدیریت کرده و بهبود بخشید. در این راستا، استفاده از ترکیبات طبیعی مانند کونایت و کودی می‌تواند به تسکین سرفه خلط دار در کودکان کمک کند.

منابع: