-
سرفه در کودکان: علل، انواع و درمان‌های سرفه در کودکان
سرفه در کودکان یکی از شایع‌ترین علائم بیماری در کودکان است. سرفه می‌تواند ناشی از آلودگی هوا، اجسام خارجی و مشکلات جدی‌تری مانند عفونت ها، آسم، آلرژی یا حتی بیماری‌های مزمن ریوی باشد. لذا تشخیص و درمان سریع سرفه بسیار حائز اهمیت است.
سرفه یکی از شایع‌ترین علائم بیماری در کودکان است که می‌تواند والدین را نگران کند. در بسیاری از موارد، سرفه نشانه‌ای از یک عفونت ساده تنفسی است، اما گاهی می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری مانند آسم، آلرژی یا حتی بیماری‌های مزمن ریوی باشد. آگاهی از علل، انواع و راهکارهای درمانی سرفه در کودکان، به والدین کمک میکند تا در مسیر درمان و مراقبت درست گام بردارند.
سرفه چیست؟
سرفه یک واکنش طبیعی بدن است که با هدف پاکسازی مجاری تنفسی از عوامل محرک مانند گرد و غبار، میکروب‌ها، خلط و مواد آلرژن انجام می‌شود. این واکنش از طریق انقباض ناگهانی عضلات تنفسی و خروج سریع هوا ایجاد می‌گردد تا هرگونه مانع یا تحریک‌کننده‌ای از راه تنفس خارج شود.
مکانیسم سرفه چیست؟
مکانیسم سرفه یک فرآیند پیچیده ولی هماهنگ در بدن است. ابتدا گیرنده‌های سرفه که در نای، حلق، حنجره و مجاری تنفسی وجود دارند، توسط محرک‌ها تحریک می‌شوند. این تحریک به مغز منتقل شده و باعث انقباض عضلات شکم و قفسه سینه می‌شود. سپس با باز شدن ناگهانی گلوت، هوا با فشار از ریه‌ها خارج شده و سرفه رخ می‌دهد. این فرآیند از بدن در برابر عفونت و انسداد محافظت میکند.
سرفه در کودکان چیست؟
سرفه در کودکان نیز مانند بزرگسالان یک پاسخ دفاعی در برابر عوامل محرک است، اما سیستم ایمنی ضعیف‌تر و مجاری تنفسی حساس‌تر در سنین پایین باعث می‌شود که سرفه در آنها شدیدتر یا طولانی‌تر باشد. همچنین کودکان ممکن است نتوانند به‌درستی خلط را دفع کنند، که این امر موجب ماندگاری بیشتر سرفه می‌شود.
سرفه در کودکان چگونه بروز میکند و علائم آن چیست؟
سرفه در کودکان ممکن است ناگهانی یا تدریجی آغاز شود و با علائم دیگری همراه باشد. برخی از علائم شایع همراه با سرفه عبارتند از:
- تب و بی‌حالی: نشانه عفونت ویروسی یا باکتریایی
- آبریزش بینی و گرفتگی صدا: معمولاً در سرماخوردگی و کروپ دیده می‌شود
- خس‌خس سینه: نشانه‌ای از آسم یا برونشیولیت
- خلط‌دار بودن سرفه: نشانه عفونت تنفسی تحتانی
- سرفه‌های شبانه: می‌تواند به آسم یا ریفلاکس اسید معده مرتبط باشد
- اختلال خواب و تحریک‌پذیری کودک: به‌ویژه در موارد سرفه مزمن یا مکرر شبانه
علت سرفه در کودکان
علل مختلفی می‌توانند باعث این مشکل در کودکان شوند، که برخی شایع‌تر از دیگران هستند:
- عفونت‌های ویروسی: شایع‌ترین علت سرفه، به‌ویژه در فصل‌های سرد سال
- عفونت‌های باکتریایی: مانند سینوزیت یا عفونت‌های ریه، که نیاز به آنتی‌بیوتیک دارند
- آسم: یک بیماری مزمن التهابی که با سرفه، تنگی نفس و خس‌خس سینه همراه است (سرفه در کودکان؛ آیا سرفه در کودکان نشانه آسم است؟)
- آلرژی: پاسخ ایمنی بدن به گرده، کپک، حیوانات خانگی یا مواد غذایی
- ریفلاکس معده به مری (GERD): بالا آمدن اسید معده می‌تواند موجب تحریک حلق و سرفه شود
- جسم خارجی در راه تنفس: در کودکان زیر ۳ سال شایع‌تر است و نیاز به مداخله فوری دارد
- آلودگی هوا یا دود سیگار: از محرک‌های مهم برای شروع یا تشدید سرفه در کودکان است
انواع سرفه در کودکان
شناخت نوع این مشکل در کودکان کمک میکند تا علت دقیق‌تر تشخیص داده شود و درمان مناسبی انتخاب گردد. انواع سرفه را می‌توان به چند شکل دسته‌بندی کرد:
بر اساس عامل ایجاد سرفه
- سرفه ویروسی: معمولاً همراه با تب، آبریزش بینی و سرفه خلط‌دار
- سرفه باکتریایی: سرفه چرکی و بدبو با تب بالا
- سرفه آلرژیک: مزمن، خشک و بدون تب، اغلب فصلی
- سرفه ناشی از آسم: شبانه، خشک و همراه با خس‌خس
- سرفه ناشی از ریفلاکس: بیشتر بعد از غذا و در حالت خوابیده
سرفه در کودکان: خطرناک ترین انواع سرفه در کودکان و درمان آنها
سرفه بر اساس مدت زمان سرفه
- سرفه حاد: کمتر از ۳ هفته، اغلب به علت عفونت ویروسی
- سرفه زیرحاد: بین ۳ تا ۸ هفته، می‌تواند ناشی از آلودگی یا آلرژی باشد
- سرفه مزمن: بیشتر از ۸ هفته، نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد
حالت ایجاد سرفه
- سرفه خشک: بدون خلط، اغلب نشانه آلرژی یا ویروس
- سرفه خلط‌دار: با دفع مخاط، معمولاً در عفونت‌ها (سرفه خلط دار؛ علائم، دلایل و درمان آن در کودکان)
- سرفه پارس‌مانند (کروپ): صدای خشن و خاص، بیشتر در شب
- سرفه مداوم: بدون وقفه، می‌تواند نشانه‌ی آسم یا ریفلاکس باشد
- سرفه شدید همراه با استفراغ: گاه در سرفه سیاه‌سرفه (Pertussis) دیده می‌شود
درمان سرفه
درمان‌های خانگی سرفه در کودکان
در موارد سرفه‌های خفیف یا ابتدای بیماری، درمان‌های خانگی بسیار مؤثرند:
- مایعات گرم و فراوان: مانند آب، سوپ و دمنوش‌ها برای کاهش التهاب و کمک به خروج خلط
- دستگاه بخور سرد: مرطوب کردن هوا به کاهش تحریک مجاری تنفسی کمک میکند
- عسل (برای کودکان بالای یک سال): خاصیت ضدباکتری و تسکین گلو
- بالا نگه داشتن سر کودک هنگام خواب: کاهش سرفه شبانه
- غرغره آب‌نمک (در کودکان بزرگ‌تر): کاهش التهاب و پاکسازی گلو
- جلوگیری از تماس با دود سیگار و آلودگی هوا
درمان‌های شیمیایی و دارویی سرفه در کودکان
در مواردی که سرفه شدید، مداوم یا همراه با عفونت باشد، درمان دارویی لازم است:
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت اثبات عفونت باکتریایی
- شربت دکسترومتورفان: مهارکننده مرکز سرفه در مغز، برای سرفه‌های خشک
- شربت گایافنزین: خلط‌آور و تسهیل‌کننده خروج مخاط
- آنتی‌هیستامین‌ها: برای سرفه‌های آلرژیک
- برونکودیلاتورها: مانند سالبوتامول در کودکان مبتلا به آسم
- داروهای ضد رفلاکس: مانند رانیتیدین یا امپرازول در صورت وجود GERD
مصرف دارو حتما باید زیر نظر پزشک متخصص اطفال باشد.
درمان‌های گیاهی سرفه در کودکان
طب سنتی و گیاه‌درمانی می‌توانند در تسکین سرفه مؤثر باشند، به‌ویژه در موارد خفیف یا در کنار درمان‌های دیگر:
- برگ پیچک (عشقه): خاصیت خلط‌آور، ضد التهاب و ضد ویروس
- سرخارگل (اکیناسه): افزایش‌دهنده ایمنی بدن، کاهش شدت سرماخوردگی
- آویشن: ضدباکتری، ضدویروس و مناسب برای سرفه‌های خلط‌دار
- گل ختمی: آرام‌بخش و ضدالتهاب برای تحریک گلو
- بابونه: مناسب برای سرفه‌های آلرژیک و حساسیت‌های تنفسی
مینرال‌ها و ویتامین‌های مؤثر در درمان سرفه در کودکان
نقش ویتامین‌ها و مواد معدنی در تقویت سیستم ایمنی کودک و کاهش شدت سرفه بسیار مهم است:
- ویتامین C : کاهش مدت سرماخوردگی و التهاب
- زینک (روی): مؤثر در کاهش شدت و طول بیماری ویروسی
- ویتامین D: بهبود عملکرد ایمنی و کاهش بیماری‌های تنفسی
- ویتامین A : محافظ مخاط تنفسی، کمک به بازسازی سلول‌ها
- آهن: بهبود سطح اکسیژن‌رسانی بدن
- امگا-۳: کاهش التهاب مزمن و بهبود وضعیت تنفسی
شربت کودی و شربت کونایت شرکت آرام پیشداد ارس آزما هر دو از عصاره گیاهانی مانند برگ پیچک (عشقه)، ریشه و اندام هوایی سرخارگل، برگ آویشن و گل ختمی تشکیل شده‌اند. این شربت‌ها به عنوان درمان‌های مناسب برای سرفه، احتقان قفسه سینه و برونشیت شناخته می‌شوند. همچنین شربت کونایت با داشتن عصاره گیاهی بابونه آلمانی به بهبود این مشکل در شب و وضعیت خواب نیز کمک میکند (سرفه در شب کودکان چرا خواب رامختل میکند؟و راهکارهای مقابله با آن چیست؟). طعم ویژه این محصولات باعث سهولت در استفاده آنها برای هر دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان می‌شود.
یکی از مشکلات که والدین کودکان با آن مواجه هستند، عدم مصرف یا سختی در مصرف دارو توسط کودکان است. شرکت آرام پیشداد ارس آزما با محصول آب نبات لالی گلکسی (Lolli Galaxy) خود که دارای عصاره آویشن (آویشن برای سرفه و گلودرد: نقش عصاره گیاهی در آب نبات های درمانی)، عسل (عسل در تسکین گلودرد: بررسی مکانیسم‌های علمی) و ویتامین C نیز می باشد این مشکل را حل کرده چرا که مصرف آب نبات بسیار مورد علاقه کودکان می باشد. به همین دلیل آب نبات های لالی انتخابی بسیار مناسب برای تسکین این مشکل به شمار می آیند (آب نبات گلودرد چیست و چگونه گلو را تسکین می‌دهد؟).
درمان سرفه در کودکان: موثرترین روش درمان سرفه در کودکان چیست؟
نتیجه‌گیری
سرفه می‌تواند طیفی از علل ساده تا پیچیده را شامل شود. تشخیص دقیق علت، شناخت نوع سرفه و انتخاب راهکار مناسب اعم از درمان‌های خانگی، دارویی، گیاهی و مکمل‌های تغذیه‌ای، در بهبود سریع‌تر کودک بسیار مؤثر است. استفاده از گیاهان دارویی مانند عشقه و آویشن، همراه با ویتامین‌هایی مانند C و D، می‌تواند ضمن کاهش علائم، از بروز مجدد سرفه جلوگیری کند. والدین باید از خوددرمانی پرهیز کنند و در صورت طولانی شدن سرفه یا وجود علائم هشداردهنده، به پزشک مراجعه کنند.
نویسنده
محقق و داروساز