راهکارهای پیشگیری از زخم پای دیابتی
چگونه از ایجاد زخم پای دیابتی جلوگیری کنیم؟
زخم پای دیابتی یکی از عوارض شایع و جدی در بیماران دیابتی است. درمان زخم پای دیابتی دشوار و چالش برانگیز و نیاز به درمان طولانی مدت دارد درنتیجه پیشگیری گزینه مناسبتری است. در این مقاله به توضیح راهکارهای آسان و ساده مراقبتی پای دیابتی خواهیم پرداخت که با رعایت این راهکارها، از مشکلات مرتبط با پای دیابتی جلوگیری میشود.
راهکارهای پیشگیری از زخم پای دیابتی
درمان زخم پای دیابتی یکی از درمانهای چالش برانگیز و پرهزینه است. بیماران معمولاً نیاز به مصرف طولانی مدت دارو یا بستری در بیمارستان دارند؛ همچنین در صورت توجه نکردن به زخم و عدم پیگیری درمان، زخم پای دیابتی در نهایت منجر به از دست دادن اندام و سایر عوارض میشود.
خبر خوب این است که میتوان با مدیریت سطح گلوکز خون (قند خون) و مراقبت از پاها، احتمال بروز عوارض را کاهش داد.
آموزش بیماران نقش مهمی در پیشگیری از زخم پای دیابتی دارد. هدف از آموزش ایجاد انگیزه و مهارتهای کافی در بیمار، به منظور بهرهمندی حداکثری از روشهای پیشگیرانه است.
عوامل زیر خطر بروز زخم پای دیابتی یا قطع عضو را در بیماران افزایش میدهد:
- سابقه قطع عضو ناشی از دیابت
- سابقه زخم پای دیابتی
- نوروپاتی محیطی (آسیب اعصاب محیطی)
- بدشکلی (دفورمیتی) پا
- بیماری عروق محیطی (Peripheral Vascular Disease; PAD)
- نفروپاتی دیابتی (بیماری کلیه ناشی از دیابت)
- کنترل ضعیف قند خون
- سیگار کشیدن: استعمال دخانیات روی گردش خون بدن تاثیر منفی میگذارد. همچنین میزان اکسیژن خون را کاهش میدهد. این مشکلات منجر به بدتر شدن زخم میگردد و روند بهبود را کاهش میدهد. در صورتی که قصد ترک کردن سیگار را دارید خواندن این مقاله به شما توصیه میشود.
پیشگیری و مدیریت عوارض دیابت
دیابت یک بیماری متابولیک مزمن است که سیستم عروقی را به طور گسترده در سراسر بدن تحت تاثیر قرار میدهد.
اقدامات پیشگیرانه باید به منظور کنترل نوروپاتی و بیماری عروق محیطی انجام شود، که از عوامل اصلی ایجاد زخم پای دیابتی هستند. اقدامات پیشگیرانه و مدیریت عوارض ناشی از دیابت در چهر مورد زیر خلاصه میشود:
- اصلاح سبک زندگی
- کنترل سطح قند خون
- مدیریت سطح چربی خون
- کنترل فشار خون
- ترک سیگار
مراقبت از پای افراد دیابتی چگونه است؟
بیماران دیابتی باید پاهای خود را به صورت روزانه معاینه کنند.
برای مشاهده بهتر و راحتتر سطح کف پا میتوان از آینه استفاده کرد. در صورتی که بینایی بیمار به دلیل دیابت و رتینوپاتی (آسیب شبکیه)، ضعیف شده باشد یا بیمار توان کافی برای معاینه روزانه پای خود را نداشته باشد، بهتر است از فرد آموزش دیده دیگری کمک بگیرد.
در صورتی که بریدگی، زخم، تاول یا کبودی روی پا مشاهده شد و پس از یک روز شروع به بهبود نکرد، باید فوراً به پزشک خود داد.
فرد دیابتی باید حداقل یک بار در روز پاهای خود را بشوید و خشک کند. خشک کردن پا به خصوص فضای بین انگشتان پا بسیار مهم است. مرطوب بودن پا به خصوص مرطوب بودن فضای بین انگشتان پا میتواند منجر به عفونت شود و باید به دقت خشک شود.
دمای آبی که برای شستشوی پا استفاده میشود باید کمتر از ۳۷ درجه سانتیگراد باشد. برای تخمین دمای آب میتوان از قسمت آرنج یا ساعد کمک گرفت. این کار به جلوگیری از سوختن پاها به دلیل نوروپاتی در بیماران دیابتی کمک میکند.
استفاده از پدهای حرارتی در بیماران دیابتی به ویژه کسانی که به دلیل نوروپاتی، حس اندام خود را از دست دادهاند، ممنوع است. همچنین باید به بیمار هشدار داده شود که پای خود را در فصول سرد سال به بخاری نچسبانند و حتی نزدیک بخاری هم قرار ندهند.
بیماران دیابتی باید هم در داخل خانه و هم در فضای بیرون از خانه از کفش و روفرشی استفاده کنند؛ این مسئله به ویژه بیماران مبتلا به نوروپاتی دیابتی یا کسانی که شانس ابتلا به پای دیابتی بالایی دارند اهمیت دارد و باید آموزش داده شود. توصیه میشود از کفشهای مخصوص و طبی با سایز مناسب استفاده کنند. از آنجایی که پاها ممکن است در طول روز متورم شوند، بهتر است کفشها در انتهای روز که پاها در بزرگترین حالت خود هستند، خریداری شوند تا پوشیدن روزانه آنها راحت باشد.
از پوشیدن کفش بدون جوراب در افراد دیابتی باید خودداری شود. در بیماران مبتلا به نوروپاتی دیابتی نیز توصیه میشود از کفشهای جلوباز استفاده نشود تا از آسیب جزئی به جلوی پا جلوگیری شود.
تعویض و پوشیدن جوراب تمیز به صورت روزانه توصیه میشود. بیماران دیابتی باید از پوشیدن جورابهای تنگ خودداری کنند. دوختهای جوراب باید به سمت بیرون باشند یعنی جوراب را پشت و رو پا کنند. در بیماران دیابتی پوشیدن جوراب تا زانو توصیه نمیشود.
بهتر است داخل کفش بیماران به صورت روزانه از نظر وجود سنگ ریزه، برآمدگی خود کفش با هر عاملی که سبب ایجاد فشار و زخم میشود، بررسی شود.
بیماران دیابتی به دلیل نوروپاتی اتونومیک در قسمت فوقانی قفسه سینه دچار افزایش تعریق، و در قسمت تحتانی دچار کاهش تعریق میشوند. در نتیجه خشکی سطح کف پا و پاشنه پا شایع است. آسیب جزئی همراه با خشکی پوست باعث ایجاد ترکهایی میشود که ورود میکروارگانیسمها به پوست را تسهیل میکند و باعث ایجاد عفونت میشود. استفاده از کرمهای حاوی اوره یا سالیسیلات با قابلیت نفوذ به پوست خشک و هیپرکراتوز توصیه میشود.
دستکاری ناخنها اصلا توصیه نمیشود این توصیه به خصوص خطاب به زنان است. ناخنها را نباید به صورت گرد کوتاه کرد و گوشه ناخنها باید باقی بماند. اگر فرد دارای اختلال بینایی، نوروپاتی یا ناخنهای ضخیم و زرد است بهتر است خودش ناخنهایش را کوتاه نکند. در صورت امکان، پس از شستن و خشک کردن پاها، ناخنهای پا کوتاه شوند و قسمتهای تیز با سوهان ناخن صاف شود.
باید به بیمار آموزش داده شود که خودش بدون دستور پزشک سعی در درمان پینههای کف پا نداشته باشد و از هیچ گونه مواد شیمیایی یا پد استفاده نکند.
حفظ جریان خون در پاها بسیار مهم است. برای افزایش جریان خون در پاها، بهتر است در حالت نشسته پاها بالا قرار بگیرند. حتماً روزی دو یا سه بار انگشتان پا به مدت چند دقیقه تکان داده شوند و مچ پا به سمت بالا و پایین و داخل و خارج نرمش داده شود. قرار گرفتن پاها روی هم برای مدت طولانی توصیه نمیشود.
منبع:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3634178/
- https://diabetes.org/living-with-diabetes/footcare-pdfs/12-steps-to-happier-feet.pdf
- https://diabetes.org/living-with-diabetes/footcare-pdfs/5-ways-to-care-for-your-feet.pdf