انواع زگیل پوستی: علل، راه‌های انتقال و روش‌های درمان

زگیل (Wart) یکی از شایع‌ترین ضایعات پوستی عفونی با منشأ ویروسی است که عمدتاً توسط ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papillomavirus; HPV) ایجاد می‌شود (برای اطلاعات بیشتر به مقاله هر آنچه نیاز است درباره زگیل بدانید! مراجعه کنید). علیرغم آن‌که زگیل‌ها اغلب خودمحدودشونده و غیرسرطانی هستند، در برخی موارد می‌توانند دردناک، مقاوم به درمان یا از نظر زیبایی نامطلوب باشند و حتی ریسک انتقال به دیگران را در پی داشته باشند. این بیماری از نظر بالینی با رشد غیرطبیعی و خوش‌خیم سلول‌های اپیدرمی همراه است و بسته به سویه‌ی ویروس، محل بروز، سن بیمار و وضعیت ایمنی فرد تظاهرهای مختلفی دارد. در این مقاله به انواع زگیل پوستی و روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها می‌پردازیم (برای اطلاعات بیشتر به مقاله زگیل: انواع، خطرات، تشخیص، پیشگیری و موثرترین روش های درمان زگیل مراجعه کنید).

زگیل چیست؟

زگیل‌ها معمولاً زائده‌های کوچک، خشن و سخت هستند و از نظر رنگ معمولا شبیه به پوست هستند. زگیل ها می‌توانند دردناک باشند. زگیل یک بیماری پوستی واگیردار است که معمولاً به صورت پاپیلومای هیپرکراتوز (ضخیم شدن پوست در اثر ویروس پاپیلوما) مشاهده می­شود. این بیماری توسط انواع مختلف ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود. زگیل‌ها در قسمت‌های مختلف بدن تضاهرات متفاوتی داکه در ادامه به انواع زگیل پوستی می‌پردازیم.

انواع زگیل پوستی

زگیل ها انواع مختلفی را شامل می‌شوند که بسته به ظهور در قسمت های مختلف بدن و ظاهر آن ها به صورت زیر دسته بندی می‌شوند.

زگیل معمولی (Common Wart)

این نوع زگیل اغلب در نواحی انگشتان، پشت دست و اطراف ناخن‌ها دیده می‌شود. توده‌ای سخت، برجسته و پوسته‌دار با سطح خشن بوده و عمدتاً در اثر ژنوتیپ‌های HPV-2 و HPV-4 ایجاد می‌شود.

زگیل صاف (Flat Wart)

سطح صاف، رنگ متمایل به پوست و اندازه کوچک دارد. در صورت، پیشانی، گردن و پشت دست‌ها دیده می‌شود. به‌ویژه در کودکان و نوجوانان شایع است. HPV-3 و HPV-10 از علل اصلی آن هستند.

زگیل‌های فیلی فرم (Filiform Warts)

زائده‌های بلند، نازک و انگشت‌مانند هستند که اغلب در اطراف لب، چشم و گردن ظاهر می‌شوند. این زگیل‌ها با ظاهر بارز خود اغلب از نظر زیبایی مشکل‌ساز هستند.

زگیل پا (Plantar warts)

در ناحیه پاشنه یا سطوح فشاری کف پا ایجاد شده و به دلیل فشار وزن بدن به داخل فرو می‌رود و گاه بسیار دردناک است. اغلب توسط HPV-1 و HPV-63 ایجاد می‌شود و می‌تواند منفرد یا موزاییکی باشد. این نوع از زگیل در کف پا رشد می‌کند، و بر خلاف سایر زگیل ها، به علت رشد در نقطه ای حساس و تحت فشار، به سمت داخل رشد می‌کنند. ممکن است این عارضه در ابتدا به شکل پینه به نظر برسد یا با میخچه اشتباه گرفته شود. به طور معمول این نوع از زگیل دردناک است و اگر آسیب ببیند، معمولا دچار خونریزی می‌شوند. در صورتی که تعداد زیادی از این زگیل ها کنار یکدیگر قرار گیرند اصطلاحا زگیل موزاییکی نامیده می‌شوند.

زگیل ناخن (Periungual warts)

زگیل دست

شایع‌ترین نوع زگیل در کودکان و نوجوانان است. معمولاً روی انگشتان، پشت دست و اطراف ناخن‌ها ظاهر می‌شود. این نوع زگیل ممکن است خشن، برجسته و پوسته‌پوسته باشد.

زگیل صورت

روی گونه‌ها، پیشانی و اطراف لب‌ها دیده می‌شود. اغلب صاف و کوچک هستند. در برخی موارد ممکن است با زائده‌های گوشتی اشتباه گرفته شوند.

زگیل گردن

نرم، کوچک، گوشتی و معمولاً بی‌رنگ است. در افراد با پوست چرب و یا تعریق زیاد شایع‌تر است و گاهی به شکل زائده‌های آویزان دیده می‌شود.

زگیل تناسلی (Genital warts)

ظاهر زگیل تناسلی شبیه توده ‌های خاکستری یا سفید با ظاهری دانه‌دار و «گل کلمی شکل» است. از آنجایی که زگیل های تناسلی از راه جنسی منتقل می‌شوند، آلت تناسلی و مقعد بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند. برخی از انواع رایج زگیل تناسلی واژن، زنان را مستعد ابتلا به سرطان دهانه رحم می‌کنند. انواع HPV-6 و HPV-11 در این نوع زگیل نقش دارند(برای اطلاعات بیشتر به مقاله نقش ویروس HPV در سرطان رحم مراجعه کنید).

زگیل در خانم‌ها

شایع‌ترین نوع زگیل در زنان، زگیل تناسلی است که در ناحیه‌ی واژن، فرج، مقعد یا دهانه رحم بروز می‌کند. برخی از انواع HPV در زنان می‌توانند موجب تغییرات سرطانی در دهانه رحم شوند.

زگیل در آقایان

زگیل تناسلی در مردان معمولاً در آلت تناسلی، بیضه‌ها و اطراف مقعد ظاهر می‌شود. در برخی موارد بدون علامت است اما می‌تواند به شریک جنسی منتقل شود.

نتیجه‌گیری

زگیل یک بیماری ویروسی شایع و در اغلب موارد خودمحدودشونده است، اما در برخی موقعیت‌ها نیاز به مداخله بالینی دارد. شناخت انواع مختلف زگیل پوستی، راه‌های انتقال و روش‌های پیشگیری می‌تواند نقش بسزایی در کاهش بار بیماری ایفا کند. واکسیناسیون از راهکارهای کلیدی در پیشگیری از زگیل‌ وابسته به HPV است. ترکیب درمان‌های دارویی و تهاجمی تحت نظارت پزشک نیز موثر بوده اما میزان عوارض و بازگشت زگیل در آن‌ها بسیار بالاست. با توجه به این مورد، درمان‌های گیاهی مانند پماد وارت اُوِر می‌توانند جاگزین مناسبی برای بهبود زگیل بدون بازگشت و عارضه جانبی محسوب شوند.

در ادامه به میزان شیوع زگیل و راه‌های پیشگیری از زگیل از جمله واکسیناسیون و سایر درمان‌های زگیل می‌پردازیم.

میزان شیوع زگیل چقدر است؟

زگیل‌های غیر تناسلی بسیار شایع هستند و اغلب افراد در برهه ‌ای از زندگی خود به آن ها مبتلا می‌شوند. شیوع زگیل های غیر تناسلی در بین جمعیت عمومی بین ۰.۸۴٪ تا ۱۲.۹٪ تخمین زده شده است. زگیل در دوران کودکی بسیار شایع است. شیوع زگیل های غیر تناسلی در میان کودکان و نوجوانان بین ۱۲ تا ۲۴ درصد تخمین زده می‌شود. همچنین احتمال شیوع زگیل در بیماران دچار نقص ایمنی بیشتر است. به عنوان مثال، در بیماران دریافت کننده پیوند کلیه از آنجا که سیستم ایمنی سرکوب می­گردد، پس از ۵ سال یا بیشتر، ۹۰ درصد از گیرندگان پیوند به زگیل مبتلا می‌شوند.

راه‌های انتقال زگیل

زگیل حاصل عفونت پوست یا مخاط با انواع مختلف ویروس HPV است. بیش از 100 ژنوتیپ از این ویروس شناسایی شده‌اند که برخی از آن‌ها تمایل به پوست (cutaneous types) و برخی دیگر تمایل به نواحی مخاطی به‌ویژه دستگاه تناسلی (mucosal types) دارند. انتقال ویروس عمدتاً از طریق تماس مستقیم پوست به پوست یا تماس غیرمستقیم با سطوح آلوده صورت می‌گیرد (برای مطالعه بیشتر به مقاله انتقال ویروسHPV مراجعه کنید). از جمله راه‌های انتقال زگیل می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تماس مستقیم با پوست فرد مبتلا
• استفاده از وسایل شخصی مشترک (حوله، کفش، تیغ)
• تماس با سطوح مرطوب و آلوده در اماکن عمومی مانند استخرها و حمام‌ها
• انتقال از طریق خراش‌های پوستی یا ترک‌های ریز پوست
• تماس جنسی (مخصوص زگیل‌های ناحیه تناسلی)

پیشگیری از زگیل

اقدامات بهداشتی و واکسیناسیون می‌توانند از بیماری زگیل پیشگیری کنند که به طور خلاصه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

اقدامات بهداشتی

• خودداری از تماس مستقیم با زگیل دیگران
• استفاده نکردن از وسایل شخصی دیگران
• استفاده از دمپایی در اماکن مرطوب عمومی
• حفظ خشکی پوست و پیشگیری از خراش
• رعایت بهداشت جنسی و استفاده از محافظ

واکسیناسیون

دو واکسن تأییدشده برای پیشگیری از HPV در دسترس هستند (برای اطلاعات بیشتر به مقاله پیشگیری از ابتلا به زگیل تناسلی با واکسن مراجعه کنید):

گارداسیل (Gardasil)

گارداسیل-4 (Gardasil 4) شامل انواع 6، 11، 16، و 18 و در نسخه‌ی جدید خود گارداسیل-9 (Gardasil 9)، 9 ژنوتیپ پرخطر را پوشش می‌دهد. این واکسن برای پیشگیری از زگیل تناسلی و سرطان دهانه رحم تجویز می‌شود.

سرواریکس (Cervarix)

این واکسن علیه ژنوتیپ‌های 16 و 18 مؤثر است و بیشتر جهت پیشگیری از سرطان دهانه رحم توصیه می‌شود.

نکته: تزریق واکسن پیش از شروع روابط جنسی (معمولاً در سنین 9 تا 15 سال) بیشترین اثربخشی را دارد.

درمان زگیل

درمان‌های دارویی و تهاجمی

درمان زگیل پوستی معمولاً از جهت زیبایی، پیشگیری از گسترش  HPV، درد و اختلالات عملکردی انجام می‌شود (برای اطلاعات بیشتر به مقاله درمان زگیل: روش‌های دارویی، تهاجمی و گیاهی مراجعه کنید). اگرچه ممکن است زگیل به صورت خود به خودی بهبود یابد، اما معمولاً این روند زمان زیادی به طول می‌انجامد و همچنین احتمال عود زگیل نیز وجود دارد.
کرایوتراپی، لیزر درمانی، اسید سالیسیلیک، کانتاریدین، رتینوئیدهای موضعی، پودوفیلوتوکسین، و 5 فلوئورواوراسیل از جمله درمان های زگیل هستند که میزان اثربخشی آن ها متفاوت است (برای اطلاعات بیشتر به مقاله پیشرفت های جدید در درمان زگیل های پوستی:از کرایتوتراپی تا داروهای نوین مراجعه کنید). معمولاً این درمان‌ها طولانی‌ مدت و دردناک هستند و اغلب باعث تحریک، اسکار و رنگدانه می‌شوند. نکته منفی دیگر این است که احتمال عود زگیل پس از این درمان ها بسیار بالاست. از این جهت تلاش برای معرفی درمان های موثر تر و کم عارضه تر زگیل هم چنان ادامه دارد.

درمان‌های گیاهی

مطالعات مختلفی اثربخشی گیاهان دارویی خاص را در درمان زگیل مورد بررسی قرار داده‌اند (برای اطلاعات بیشتر به مقاله انواع درمان گیاهی زگیل مراجعه کنید). برخی از گزینه‌های پیشنهادی شامل موارد زیر هستند:

سیر (Allium sativum): به واسطه ترکیبات آلیسین، خاصیت ضدویروسی و ضدالتهابی دارد.

روغن درخت چای (Melaleuca alternifolia): حاوی ترپنین-۴-ال با فعالیت ضدویروسی است.

عصاره برگ درخت نخل (Phoenix dactylifera): اثربخشی عصاره برگ درخت نخل بر خلاف سایر درمان‌های گیاهی در زگیل به اثبات رسیده است. پماد وارت اُوِر شرکت آرام پیشداد ارس آزما، حاوی عصاره برگ درخت نخل بوده که اثربخشی آن در 2 کارآزمایی بالینی در مرکز پوست و جذام دانشگاه تهران به اثبات رسیده است. در این مطالعات این پماد منجر به از بین بردن کامل زگیل در بیش از 68 درصد بیماران شده است. این پماد علاوه بر از بین بردن زگیل‌ها و بهبود آن‌ها برخلاف روش‌های تهاجمی در جلوگیری از عود مجدد بیماری نیز موثر است. باید توجه داشته باشید که با توجه به حساسیت نواحی تناسلی، برای استفاده از پماد وارت اُوِر در زگیل تناسلی می‌بایست با پزشک مشورت بفرمایید.

نویسنده

دکتر نریمان لشگری

محقق و داروساز