زردی نوزاد زودرس
چرا در نوزاد زودرس یا پره ترم بیشتر از نوزاد رسیده یا ترم شاهد زردی هستیم؟
یرقان یا زردی نوزاد چیست؟
یرقان نوزادی به زرد شدن رنگ پوست، قسمت سفیدرنگ چشم و سایر مخاطات نوزادان اشاره دارد که در نتیجه بالا رفتن بیلی روبین در خون و رسوب این ماده ایجاد می‌شود.
زردی معمولا ابتدا در صورت نوزاد دیده می‌شود و سپس به سمت تنه و اندام‌ها پیش روی می‌کند. تخمین چشمی سطح بیلی روبین از روی رنگ پوست معمولا منجر به خطا می‌شود؛ در نتیجه در صورت زرد شدن نوزاد، باید سطح بیلی روبین سرم (TSB) از طریق انجام آزمایش خون اندازه گیری شود. دستگاه‌های اندازه گیری سطح بیلی روبین به روش پوستی (TCB) و بدون نیاز به خون گیری نیز در بازار موجود هستند که این دستگاه‌ها عموماً برای اهداف غربالگری هستند و تشخیص اولیه با آزمایش خون مشخص می‌شود.
علت زردی نوزاد تازه به دنیا آمده چیست؟
زردی نوزاد معمولاً در روز دوم یا سوم پس از تولد ظاهر می‌شود و ناشی از افزایش تولید بیلی روبین و کاهش دفع بیلی روبین است.
تولید بیلی روبین در بدن نوزادان ۲ تا ۳ برابر تولید در بدن بزرگسالان است. افزایش تولید بیلی روبین در نوزاد ناشی از افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در حال گردش و کوتاه بودن طول عمر این گلبول‌های قرمز است. طول عمر گلبول‌های قرمز نوزادان تقریباً ۷۰ تا ۹۰ روز است در حالی که طول عمر گلبول‌های قرمز در بزرگسالان ۱۲۰ روز است؛ و کاهش دفع بیلی روبین به دلیل غلظت و فعالیت کم آنزیم‌های کبدی و همچنین افزایش چرخه کبدی-روده‌ای است که به طور معمول در نوزادان تازه متولد شده رخ می‌دهد.
آیا همه نوزادان به یرقان مبتلا می‌شوند؟
حدود ۵۰ درصد از نوزادان ترم یا رسیده و ۸۰ درصد از نوزادان پره ترم یا نارس دچار یرقان می‌شوند که معمولاً ۲ تا ۴ روز پس از تولد بروز پیدا می‌کند و پس از ۱ تا ۲ هفته خود به خود برطرف می‌شود.
نوزادان نارس و همچنین نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند در هفته اول زندگی بیشتر در معرض ابتلا به زردی هستند. از علل دیگر زردی می‌توان ناسازگاری گروه خونی مادر و جنین، همولیز، سپسیس یا عفونت خونی، کبودی و اختلالات متابولیک را نام برد. سندرم‌های گیلبرت و کریگلر-نجار نیز از علل نادر زردی نوزاد هستند.
به چه نوزادانی پره ترم یا نارس گفته می‌شود؟
اصطلاح پره ترم یا نارس برای نوزادانی به کار می‌رود که قبل از اتمام هفته ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند.
خطر مرگ و میر در نوزادان نارس ۲ تا ۱۰ برابر بیشتر از نوزادانی است که پس از هفته ۳۷ بارداری به دنیا آمده‌اند.
به چه نوزادانی ترم یا رسیده گفته می‌شود؟
به نوزادانی که دوران جنینی در رحم مادر را به طور کامل طی می‌کنند یعنی از هفته ۳۷ بارداری به بعد، به دنیا بیایند نوزاد ترم یا رسیده گفته می‌شود.
آیا نوزادان پره ترم بیشتر از نوزادان ترم مبتلا به زردی می‌شوند؟
همانطور که گفته شد طبق آمار حدود ۸۰ درصد از نوزادان پره ترم پس از تولد به زردی مبتلا می‌شوند.
نوزدان پره ترم از نظر فیزیولوژیکی تکامل کم‌تری یافته‌اند و در مقایسه با نوزادان ترم پاسخ‌های کم‌تر و محدودی نسبت به محیط اطراف خود می‌دهند.
تحقیقات نشان داده است که نوزادان نارس ۲ تا ۳ برابر بیشتر از نوزادان ترم در معرض خطر ابتلا به عوارضی مانند مشکل در تنظیم دمای بدن و هیپوترمی، کاهش قند خون یا هیپوگلیسمی، دیسترس تنفسی، مشکلات تغذیه‌ای و زردی هستند.
نوزادان پره ترم قبل از ترخیص از بیمارستان از نظر سلامتی ارزیابی می‌شوند، همچنین پس از ترخیص تا زمانی که بدن نوزاد به اندازه کافی بالغ شود و بتواند به راحتی بیلی روبین را دفع کند نیز باید تحت نظر باشند و در صورت افزایش قابل توجه و بالا رفتن سطح بیلی روبین، مدیریت لازم انجام شود.
طبق مطالعات ۴۵.۷% نوزادان نارسی که در دوره نوزادی خود مجدداً در بیمارستان بستری شده‌اند، مبتلا به زردی بوده‌اند؛ با آموزش به خانواده‌ها و تشخیص به موقع زردی می‌توان از بروز وقایع جبران ناپذیر مانند کرن ایکتروس جلوگیری کرد.
بیلی روبین خون در نوزادان نارس به دلیل افزایش میزان تولید بیلی روبین و کاهش دفع بیلی روبین، بالا می‌رود و سبب بروز مشکلات عدیده‌ای می‌شود.
افزایش تولید بیلی روبین در نوزادان نارس ناشی از نابالغ بودن سیستم‌های خونی و کاهش عمر گلبول‌های قرمز است؛ همچنین کاهش پاک شدن بیلی روبین از خون نیز به دلیل نابالغ بودن سیستم کبد، کاهش فعالیت آنزیم‌های کبدی، افزایش گردش خون کبدی-روده‌ای و ناکارآمدی عملکرد دستگاه گوارش است.
نوزادان نارس دارای عملکرد نابالغ گوارشی و مشکلات تغذیه‌ای هستند که معمولا با کمی تاخیر تغذیه روده‌ای را شروع می‌کنند و میزان آن نیز محدود است همین مسئله آن‌ها را مستعد افزایش گردش خون کبدی-روده‌ای، کاهش دفعات دفع مدفوع، کم آبی بدن و افزایش بیلی روبین خون می‌کند. به مادران نوزادان نارس باید آموزش داده شود تا مکررا نوزاد خود را با شیر تغذیه کنند.
آیا ابتلا به زردی در نوزادان نارس خطرناک‌تر از نوزادان رسیده است؟
شبکه‌ای از رگ‌های خونی و بافتی در مغز وجود دارد که از سلول‌هایی با فاصله نزدیک بهم تشکیل شده است و از ورود مواد مضر به مغز جلوگیری می‌کند، این شبکه سد خونی-مغزی نام دارد؛ در نوزادان نارس سد خونی-مغزی نفوذپذیری بیش‌تری نسبت به مواد مضر دارد. همچنین، مقدار زیادی از بیلی روبین به صورت طبیعی باید به پروتئین آلبومین متصل شود تا از آسیب رسانی به بافت‌ها جلوگیری شود، در نوزادان نارس میزان اتصال بیلی روبین به آلبومین کاهش می‌یابد. در نتیجه در این گروه، بیلی روبین می‌تواند در غلظت‌های بسیار پایین تری نسبت به نوزادان ترم سمیت و عوارض عصبی طولانی مدت ایجاد کند و از این نظر به مراقبت‌های بیش‌تری دارند.
روش های درمان زردی نوزاد
روش های درمانی متفاوتی برای زردی نوزاد وجود دارد که از میان آن ها فوتوتراپی (نوردرمانی) و تعویض خون جز روش های استاندارد درمان زردی می باشند. از سایر روش های درمانی زردی نیز می توان به تجویز ایمونوگلوبولین ها، داروهایی نظیر فیبرات ها و فنوباربیتال و همچنین استفاده از فرآورده های گیاهی نظیر شیرخشت و ترنجبین اشاره کرد.
با توجه به عوارض افزایش بیلی روبین توصیه گایدلاین جدید آکادمی اطفال آمریکا ۲۰۲۲ پیشگیری از وقوع زردی می باشد. به همین دلیل بهتر از پیش از وقوع زردی درمان ها و اقدامات لازم انجام گیرد. بر اساس گایلاین جدید آکادمی اطفال آمریکا سطح آغاز فوتوتراپی و تعویض خون افزایش یافته است.
از جمله درمان های دیگر زردی می توان به شیرخشت اشاره کرد که در پیشگیری و درمان زردی نوزاد به تنهایی یا به همراه فوتوتراپی مورد استفاده قرار می گیرد. شیرخشت به همراه فوتوتراپی نیز استفاده می گردد که می تواند مدت زمان فوتوتراپی را کاهش دهد و در نتیجه عوارض و هزینه های درمانی نیز کاهش یابد. با بهبود زردی، علائم بیماری کاهش می یابد. زردی چشم و پوست از بین می رود و رنگ ادرار و مدفوع نوزاد به رنگ طبیعی خود باز می گردد. در نهایت میزان بی قراری و گریه های شدید کودک کم می شود و تمایل نوزاد به شیر خوردن بیشتر می شود.
قطره خوراکی نئوناستر، یک فراورده طب سنتی است که با روش های منحصر به فرد، از عصاره آبی مان شیرخشت تهیه شده است. نئوناستر با توجه به نوآوری در فرمولاسیون، محصولی موثرتر، پایدارتر و ایمن تر نسبت به محصولات مشابه است.
منابع
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4440981/
- https://sci-hub.se/https://doi.org/10.1542/neo.21-11-e749
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/preterm-birth
- https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/363697/9789240058262-eng.pdf
- https://sci-hub.se/https://doi.org/10.1080/14767058.2019.1670796