-
فتوتراپی (نوردرمانی): مزایا و محدودیت‌های درمان زردی با نوردرمانی (فوتوتراپی)
زردی در کودکان وضعیتی است که با زرد شدن پوست و چشم‌ها به دلیل تجمع بیلی‌روبین در خون مشخص می‌شود. این مقاله به بررسی نوردرمانی که یکی از درمان های زردی می‌باشد و همچنین مزایا و محدودیت های آن می پردازد.
زردی یا یرقان یک وضعیت پزشکی است که در آن پوست، سفیدی چشم و سایر بافت‌های بدن به رنگ زرد در می‌آیند. این تغییر رنگ ناشی از افزایش بیلی‌روبین در خون است که به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز رخ می‌دهد(بیلی روبین و چرخه تولید). زردی در نوزادان شایع‌تر است اما در بزرگسالان نیز می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند. یکی از روش های درمان زردی استفاده از نوردرمانی (فتوتراپی) است(انواع فتوتراپی (نوردرمانی) برای درمان زردی نوزاد). همچنین استفاده از درمان های گیاهی مانند قطره نئوناستر به تنهایی یا به طور مکمل در کنار درمان های دیگر نیز بسیار کمک کننده است. در این مقاله، به بیماری زردی و درمان های آن به خصوص درمان با نوردرمانی (فوتوتراپی) می پردازیم.
زردی نوزادان: دلایل، انواع و روش‌های درمان زردی نوزادان
مزایای فتوتراپی (نوردرمانی)
در گذشته مشاهده شده بود که قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند موجب کاهش سطح بیلی‌روبین در بدن شود. این یافته، سرآغاز کشف و توسعه روش درمانی فتوتراپی گردید. امروزه، به دلیل خطر آفتاب‌سوختگی، قرار دادن نوزاد در معرض نور مستقیم خورشید برای درمان زردی توصیه نمی‌شود. در حال حاضر، فتوتراپی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های درمان زردی نوزادان محسوب می‌شود که با افزایش دفع بیلی‌روبین از طریق مدفوع و ادرار، روند بهبودی را تسریع می‌کند. این روش با استفاده از انواع مختلفی از منابع نوری نظیر لامپ‌های LED، هالوژنی و فلورسنت انجام می‌شود.
نحوه اجرای فتوتراپی
در روند درمان با فتوتراپی، باید تا حد امکان سطح وسیعی از پوست نوزاد در معرض نور قرار گیرد. معمولاً نوزاد در یک محفظه گرم قرار داده می‌شود و تنها پوشک به تن دارد تا بیشترین میزان تماس نور با پوست برقرار شود. فتوتراپی معمولاً هر 30 دقیقه متوقف می‌شود تا مادر بتواند نوزاد را تغذیه کند، پوشک او را عوض نماید و او را در آغوش بگیرد. از آنجا که این روش نیازمند حضور دائمی مادر در مرکز درمانی است، دشواری‌هایی را برای والدین ایجاد می‌کند. به همین دلیل، پژوهش‌ها برای یافتن راهکارهای درمانی ساده‌تر همچنان ادامه دارد.
یکی از انواع دیگر فتوتراپی، استفاده از پتوهای فتوتراپی است که امکان درمان نوزاد را در شرایط خانگی فراهم می‌کند. برای کسب بهترین نتیجه، فتوتراپی باید به صورت مداوم انجام شود و تنها برای تغذیه نوزاد به‌طور موقت متوقف گردد.
عوارض احتمالی فتوتراپی
هرچند فتوتراپی یک روش درمانی رایج است، اما ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد، از جمله:
- بثورات پوستی و تحریکات جلدی
- اسهال به دلیل افزایش دفع بیلی‌روبین
- کم‌آبی بدن در صورت دریافت ناکافی مایعات
- تب ناشی از دهیدراتاسیون (کم‌آبی)
- آسیب شبکیه چشم در صورت عدم محافظت مناسب
- کاهش سطح پتاسیم خون
- آسیب به ناحیه تناسلی
- سندرم نوزاد برنزه: در این حالت، پوست نوزاد دچار تغییر رنگ شده و ادرار او تیره و متمایل به خاکستری می‌شود.
- کاهش تعداد پلاکت‌های خون
- انتروکولیت نکروزان: نوعی عارضه گوارشی شدید در نوزادان
ملاحظات ضروری در حین فتوتراپی
جهت جلوگیری از آسیب‌های احتمالی، رعایت برخی نکات ضروری است(فتوتراپی، مزایا و معایب آن):
- محافظت از چشم‌ها: استفاده از پوشش محافظ برای جلوگیری از آسیب شبکیه ضروری است. این پوشش‌ها باید هر 4 تا 6 ساعت برداشته شده و چشمان نوزاد بررسی شوند تا از عدم وجود عفونت یا ترشحات غیرطبیعی اطمینان حاصل شود.
- کنترل دمای بدن نوزاد: لامپ‌های مورد استفاده نباید گرمای بیش از حد تولید کنند، زیرا این امر ممکن است باعث سوختگی پوست نوزاد شود. دمای بدن باید به‌طور مداوم کنترل شود تا از بروز مشکلات جلوگیری گردد.
- بررسی وضعیت کم‌آبی: نوزادانی که تحت فتوتراپی قرار دارند، باید از نظر علائم کم‌آبی بررسی شوند. نیاز روزانه به مایعات بر اساس سن نوزاد تنظیم و تأمین می‌شود. در مواردی که نوزاد قادر به دریافت شیر کافی نباشد، ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز پیدا کند.
- پایش سطح بیلی‌روبین: طبق دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا (AAP) در سال 2022، پس از آغاز فتوتراپی، سطح بیلی‌روبین در نوزادانی که در بیمارستان بستری هستند، هر 12 ساعت و در نوزادانی که در خانه تحت درمان هستند، به صورت روزانه اندازه‌گیری می‌شود.
نکاتی درباره‌ی فتوتراپی (نوردرمانی) در درمان زردی نوزادان
سطح بیلی‌روبین در فتوتراپی
شروع فوتوتراپی به میزان بیلی‌روبین تام سرم (Total Serum Bilirubin)، سن نوزاد و سایر فاکتورهای خطر بستگی دارد و بر اساس این عوامل، تصمیم‌گیری برای آغاز درمان انجام می‌شود. شروع فتوتراپی معمولا از 8 الی 22 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر بسته به سن نوزاد متغیر است.
سطح آغاز فوتوتراپی (نوردرمانی) در زردی نوزادان
تعیین میزان دوز فوتوتراپی
میزان کاهش سطح بیلی‌روبین سرمی در فوتوتراپی به عواملی مانند شدت تابش، طیف نور مورد استفاده، فاصله بین منبع نور و بدن نوزاد و میزان سطح بدن که در معرض نور قرار دارد بستگی دارد.
طبق دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا در سال ۲۰۲۲، نوزادان تحت فوتوتراپی استاندارد در معرض تابشی با طول موج ۴۰۰ تا ۴۹۰ نانومتر قرار می‌گیرند. در مواردی که بیلی‌روبین با سرعت بالایی افزایش می‌یابد، با استفاده از منابع نوری بیشتر، افزایش سطح در معرض تابش و بالا بردن شدت تابش، میزان اثرگذاری درمان افزایش می‌یابد.
قطع فوتوتراپی
تصمیم برای پایان فوتوتراپی بر اساس تعادل بین کاهش خطرات فوتوتراپی، اجتناب از جدا شدن مادر از نوزاد و جلوگیری از بازگشت سطح بیلی‌روبین به حد آستانه درمان گرفته می‌شود. به دلیل خطرات فوتوتراپی، تحقیقات آینده به دنبال یافتن روش‌های درمانی جایگزین با عوارض کمتر هستند که شامل درمان‌های گیاهی می‌شود.
رابطه تغذیه و فتوتراپی
- شیر مادر: با وجود مزایای فراوان شیر مادر، تحقیقات نشان داده است که در برخی موارد استفاده موقتی از شیر خشک می‌تواند به کاهش سریع‌تر بیلی‌روبین کمک کند.
- تزریق مایعات وریدی: اگر نوزاد تحت درمان با لیپیدهای وریدی باشد، برای جلوگیری از تخریب چربی‌ها در اثر نور، خطوط تزریق باید با نوارهای بازتابنده نور (مانند آلومینیوم) پوشانده شوند.
آینده فتوتراپی و درمان‌های جایگزین
با توجه به اینکه فتوتراپی در برخی موارد می‌تواند عوارض جدی داشته باشد و حتی در موارد نادر منجر به مرگ نوزاد شود، محققان در حال بررسی روش‌های درمانی جایگزین هستند. یکی از راهکارهای پیشنهادی، استفاده از درمان‌های گیاهی مانند شیرخشت و ترنجبین است که در طب سنتی برای کاهش سطح بیلی‌روبین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در آینده، هدف این است که با توسعه روش‌های درمانی ایمن‌تر، نیاز به فتوتراپی به حداقل برسد.
مصرف هم زمان محصولات دارویی با پایه شیرخشت و فتوتراپی
نتیجه‌گیری
زردی یک عارضه شایع در نوزادان است که در بسیاری از موارد با درمان‌های ساده مانند فتوتراپی و تغذیه مناسب برطرف می‌شود (هر آنچه که باید در مورد زردی نوزاد بدانید!). با این حال، استفاده از داروهای طبیعی و مواد موثره گیاهی مانند قطره نئوناستر با توجه به عوارض کمتر اولویت بیشتری دارد. تشخیص و درمان به موقع زردی برای پیشگیری از عوارض جدی اهمیت زیادی دارد. اگر نوزاد شما علائم زردی را نشان می‌دهد، بهتر است در اسرع وقت با پزشک مشورت کنید.
بازگشت زردی نوزادان: ابتلا مجدد به زردی در نوزادان چگونه بوده و چه عواقبی دارد؟
انواع زردی
- زردی فیزیولوژیک: این نوع زردی معمولاً در نوزادان سالم دیده می‌شود و به دلیل نارسایی موقتی کبد در پردازش بیلی‌روبین رخ می‌دهد(زردی فیزیولوژیک؛ شایع‌ترین نوع زردی نوزادان).
- زردی پاتولوژیک: این نوع زردی ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند عفونت‌ها، ناهنجاری‌های کبدی یا ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد است.
- زردی ناشی از شیر مادر: برخی از نوزادان به دلیل وجود ترکیبات خاص در شیر مادر که روند دفع بیلی‌روبین را کند می‌کند، دچار زردی می‌شوند(زردی ناشی از شیر مادر).
- زردی همولیتیک: زمانی که تجزیه گلبول‌های قرمز سریع‌تر از حد طبیعی باشد، مقدار زیادی بیلی‌روبین آزاد شده و موجب زردی شدید می‌شود.
عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به زردی
برخی از شرایط می‌توانند خطر بروز زردی را افزایش دهند، از جمله:
- نارس بودن نوزاد (کبد نوزاد نارس توانایی کافی برای پردازش بیلی‌روبین ندارد).
- ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد که می‌تواند باعث همولیز و افزایش بیلی‌روبین شود.
- عفونت‌های مادرزادی یا مشکلات کبدی نوزاد
- تولد با وزن کم
- کمبود آنزیم G6PD که در برخی از نوزادان وجود دارد و موجب تخریب زودرس گلبول‌های قرمز می‌شود.
عوارض عدم درمان زردی
درصورت عدم درمان به موقع زردی ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای توزاد اتفاق بیفتد از جمله این عوارض عبارتند از (عوارض زردی نوزادان: بی توجهی به درمان به موقع زردی نوزاد چه عواقبی دارد ؟):
- کرن‌ایکتروس (Kernicterus): وضعیتی نادر اما خطرناک که در آن بیلی‌روبین به مغز آسیب می‌زند و می‌تواند منجر به عقب‌ماندگی ذهنی، مشکلات شنوایی و فلج مغزی شود.
- نارسایی کبدی در موارد شدید
- مشکلات رشد و یادگیری در نوزادان
چه زمانی برای زردی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نوزاد دچار علائم زیر شد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
توصیه صحیح این است که زردی از همان بدو ایجاد و زرد شدن چشم و پوست که از نشانه های اولیه آن است تحت درمان قرار گیرد. با این وجود در شرایط زیر حتما می‌بایست سریع تر به پزشک مراجعه کرد و درمان خودسرانه انجام نشود.
- زرد شدن رنگ پوست
- زردی شدید که به سمت پاها گسترش یابد
- بی‌حالی نوزاد
- کاهش تغذیه نوزاد و کاهش مصرف شیر توسط نوزاد
- عدم وزن گیری نوزاد
- تولد زودهنگام نوزاد که باید از لحاظ سطح بیلی روبین کاملا تحت نظر باشد
- گریه‌های بیش از حد و تحریک‌پذیری
- زردی که پس از 2 هفته همچنان باقی بماند
درمان زردی با تجویز پزشک
- نوردرمانی: استفاده از نوردمانی جهت افزایش دفع بیلی روبین یکی از روش های درمان زردی نوزادان است.
- تعویض خون: در موارد زردی شدید که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهد، ممکن است تعویض خون برای کاهش سطح بیلی‌روبین انجام شود(چه زمانی تعویض خون برای زردی بچه انجام دهیم؟).
- داروها: مانند فنوباربیتال که متابولیسم بیلی‌روبین را در کبد افزایش می‌دهد.
روش‌های خانگی درمان زردی
- نور خورشید : در معرض قرار دادن نوزاد در نور غیرمستقیم خورشید می‌تواند به کاهش زردی کمک کند. اما این روش با توجه به احتمال سوختگی پوست نوزاد توصیه نمی‌شود.
- استفاده از لامپ های مهتابی: یکی از روش های شایع در درمان زردی نوزادان استفاده از لامپ مهتابی است اما به دلیل اینکه شدت نور و مدت زمان درمان در منزل قابل پیش بینی نیست و ممکن از منجر به آسیب های جدی در نوزاد شود بهتر است از این روش استفاده نشود و نوردرمانی حتما در مراکز درمانی و تحت نظر پزشک انجام شود.
- افزایش مصرف شیر مادر: شیر مادر به دفع سریع‌تر بیلی‌روبین کمک می‌کند.
- افزایش تغذیه: تغذیه مکرر نوزاد باعث دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از بدن می‌شود.
درمان‌های گیاهی برای زردی
برخی از روش‌های سنتی برای کاهش زردی شامل موارد زیر است(راهکار های درمان سنتی زردی نوزاد):
- عرق کاسنی و شاه‌تره: در طب سنتی، این گیاهان برای بهبود عملکرد کبد توصیه شده‌اند(حمام عرق کاسنی برای درمان زردی نوزاد).
- شیرخشت: با توجه به عوارض داروهای شیمیایی و پرتودرمانی و همچنین هزینه های بالای برخی روش های درمانی امروزه رویکردهای درمانی به سوی روش های کم عارضه و کم هزینه تر سوق پیدا کرده است (قطره شیرخشت برای درمان زردی بچه ضرر دارد یا خیر). درمان های گیاهی از عوارض و هزینه های کمتری برخوردارند. امروزه گرایش به داروهای گیاهی بسیار افزایش یافته است. شیر خشت از جمله گیاهانی است که به دلیل ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی اثرات درمانی زیادی دارد. همچنین شیر خشت می تواند با افزایش دفع بیلی روبین و ایجاد اسهال اسمتیک به درمان زردی و همچنین یبوست نوزادان کمک کند(آشنایی با نحوه تشکیل، ترکیبات و مکانیسم اثر شیرخشت). با توجه به پایه گیاهی این ترکیبات عوارض آن ها نیز کمتر بوده و هزینه آن ها به مراتب از روش هایی همچون فتوتراپی و تعویض خون کمتر است و همچنین نیاز به بستری شدن نوزاد وجود ندارد. از این جهت راحتی نوزاد و والدین او نیز جهت درمان زردی فراهم می گردد. از این جهت می توان از محصول شیرخشت نئوناستر (Neoneaster) شرکت آرام پیشداد ارس آزما در درمان بیماری زردی و یبوست کودکان استفاده کرد.
انواع روش های درمان زردی نوزاد
توجه: قبل از استفاده از درمان‌های گیاهی خام و فرآوری نشده، حتماً با پزشک مشورت کنید.
نویسنده
محقق و داروساز